Василь Быков - Салдацкi лёс (на белорусском языке)

Быков Василь

Салдацкi лёс (на белорусском языке)

Васiль Быкаў

Салдацкi лёс

Дыялог з нагоды

- Гэй, цесля, перакур!

- Перакур, кажу. Пашкадуй сякеру!

- А-а! А я i не пазнаў. Гляджу, думаю, хто такi? Ну чакай, зараз злезу.

- Памагчы мо?

- Ну што ты? Я сам... Прывык, так што... Здалёку iдзеш?

- Ды з раёна. Чую, цюк-цюк. Гляджу, знаёмая галава тырчыць. Думаю, зазiрну на хвiлiну.

- Ну здароў! Калi так...

- Здароў! Глядзi, ладная дамоўка. З трысценам?

- З трысценам. Хай на яго. Трэба! Старая саўсём ужо струхлела, думаю, хоць на старасцi ў новай пажыць. Ды i сын...

- Што, можа, ажанiўся?

- Не яшчэ, але, знаеш, збiраецца. Дзейсцвiцельную адслужыў жа. У сiле дзяцюк.

- Глядзi ты! А памятаю, нядаўна во такi быў.

- Яно здаецца - нядаўна. А гады iдуць.

- Ды ўжо ж.

- Дык сядзем. Калi перакур, кажаш. Не спяшаешся ж? Во на бервяно гэта. Гладкае. Курыш?

- Можа, маiх? Свежанькiх?

- Гэта якiя? А, балгарскiя. Не, я свае, памiрскiя. Ад iх, кажуць, крэпасць у нагах.

- Праўда? Не чуў. А ты чаго кульбу не зменiш? Цяпер жа пратэзы робяць лепш за ўласныя.

- Ат, прывык. Ды i не збяруся. Пастройка гэтая... Усе жылы выцягнула.

- Аднаму - жах! Як гэта ты адважыўся? Рызыковы чалавек. Хаця ваяка ж!

- Рызыковы - не рызыковы, а што зробiш? Праўда, не хачу хлусiць - зрубiць сын памог. Браў водпуск. Дый сябрук адзiн - з вайны яшчэ - памог. Мiкалаiхi, што з Асавiння, брат. Мо ведаеш?

- Ну, калi сябрукi не забываюць, то паўбяды.

- Як табе сказаць? Папрасiў - памог. Выхадных са тры падзёўбалi. Самшылi. А ў цябе ж - новая?

- Дзе там - новая! У старой жыву. Перакрыў толькi тым летам.

- Шыфер?

- Не, якi шыфер! Дранкай.

- А ў нас дык многiя шыфер падаставалi. Фёдар - брыгадзiр i Тэклiн прымак гэты, што з трактарам у азярко звалiўся. Не чуў такую сабыцiю?

- Гэта вясной?

- Ну. Дастаюць недзе, халеры.

- Канешне,дастаюць. Тыя, хто талент маюць, як кажа наш дзед Лявон...

- Глядзi, жывы яшчэ?

- Жыве. Што яму. Нас з табой перажыве. Дык, кажа, талент трэба. Кожнаму ў жыццi выпадае па яго таленту. Што зрабiў - тое i палучай.

- Ну, не кажы! Тут я не згодны. Талент - талентам, а i лёс не мiнай. Цi там случай. Ён тожа, брат, многа значыць. Часам, што чорт з шапкi выме, тое i будзе. У цябе вунь двайня, а ў мяне во, бач, кульба. Дзерава! Думаеш, яна мала мяне памучыла? Ого! Двойчы рэзалi. Як пiлуюць - не чутно, бо ўсыпляюць. Затое пасля - хоць на сцяну лезь. А Краўчонак вунь гойсае на дзвюх ды яшчэ з ордэнам. А разам, у адной роце, ваявалi.

- Гэта якi Краўчонак? З Замошша?

- Ну а якi ж! Ордэн Ленiна атрымаў. За Кiшынёў. А бывала, трусаваты быў. Яшчэ я падганяў усё. Зямляк жа.

- Ну, мусiць, гэта ты загiбаеш. Каб трусаваты, не далi б.

- Не верыш? Яй-богу, не хлушу. Далi - было за што, гэта праўда. Але тут, браце, болей чорт цi выпадак паспрыяў. Я ж ведаю. На маiх вачах усё было.

- Гэты цi не ў Ясса-Кiшынёўскую?

- Ну! Узводны паслаў трох - сяржанта Дзянiсава, мяне i гэтага Краўчонка. Лiнiю зматвалi. Якраз цераз лес дарожка iшла. Лес, скажу табе, спрэс дубовы, мацнецкi лясок. Дубы аж да неба i падлесак ладны. Iдзем. Дзянiсаў наперадзе, слаўны такi хлапец, сiбiрак, малады яшчэ, а геройскi, два ордэны меў, камандзiрам быў лiнейнага аддзялення. За iм я - кручу на шпульку, а шпулька старая, халера на яе, усё заядае, шасцяронка спрацаваная.

- Трафейная, мусiць?

- Не, шпулька свая, памятаю. А кабель, праўда, трафейны. Чырвоны. У наступленнi яго процьма. Мы не вельмi i даражылi iм, калi дык i не зматвалi, адключыш апараты i далей. На новым месцы знойдзем i кабель.

- Во як! А мы, памятаю, у абароне на калючым дроце працавалi. Замест кабелю - калючкi ў траншэi i нiчога - балакае начальства.

- Дык то ж у абароне. У абароне на ўсё лiмiт: на харч, снарады, махорку нават. У наступленнi ж наконт гэтага раздольна. I шнапсу трапляла нават. Дык лiнiю тую трэба б кiнуць, i ўсё. Але Дзянiсаў не даў. Загадана, кажа, значыць, трэба выканаць. Службiст быў. Ну iдзем i матаем. Краўчонак поўныя шпулькi нясе. Ужо, напэўна, вярсты са дзве знялi, у Краўчонка тры цэлых шпулькi, у мяне амаль поўная. I Краўчонак усё азiраецца, вядома ж, боязна iсцi ззаду. А скажу табе, немчуры там поўна было. Абкружылi ж iх пад Кiшынёвам...

- А, чуў. Лектар неяк казаў. Быццам пятнаццаць тысяч.

- Гэ, пятнаццаць! Дрэнна ён тады ведае, твой лектар. У цябе гарыць?.. Халера, някрэпкiя сталi сiгарэты, ды i не гараць. Падмочаныя, цi што?.. Пятнаццаць? Усе трыццаць. Цi нават пяцьдзесят. Яны, брат, як ваўкi, паразбягалiся, хто куды. Каторыя, праўда, у палон здавалiся, а каторыя эсэсаўцы, власаўцы цi там начальства, - тыя ўсё на захад, напралом да сваiх. З гэтымi ў нас стычкi былi ого! Браце ты мой! Камандзiра брыгады там паранiла. Ага, дык iдзем, значыць, i чуем, быццам за кустамi тожа хтосьцi нiбыта брыдзе. Прыслухалiся - сцiхла, быццам i няма нiкога. Толькi зноў рушылi, Дзянiсаў як крыкне: "Хальт!" Я, знаеш, за шпулькай так i прысеў. А Краўчонак ужо ляжыць. I тут, бачым, у кустах як iрванецца - чалавек з пяць. Наўцёк. Я толькi спiну аднаго ўбачыў - блiзка, во як да зруба. Шапка iхняя i шынель з чорным каўняром. Я шпульку ўбок i за аўтамат. А Дзянiсаў: "Стой, - кажа. - Так возьмем". I чаргой па дубах - ажно кара пасыпалася. Верхам браў, значыць. I сам туды, у кусты. Я за iм. О, чакай, брыгадзiр коцiць. Фёдар! Фёд! Дык гэта наконт каня як?

- На калi?

- На заўтра ранiчкай...

- Заўтра не будзе. Заўтра ветправерка. На яшчур.

- Во хай яе. Ну, можа, пад вечар?

- Кажу, заўтра нельга.

- Калi ж тады?

- Пройдзе праверка, пасля. Цяпер некалi.

- Ну канечне ж, некалi яму. Пагнаў у Стайнiкi да Iллючонка чымергес пiць. Не вiдно хiба. Да...

- Ну што ж... I выпiць трэба.

- Трэба! Хто кажа - не трэба? Гледзячы калi i як.

- Ну, ну. Дык Дзянiсаў у кусты. А далей?

- Што далей? Далей - як пырсне чарга, дык мы вобзем. Чую, морда ўся мокрым заляпана. I пагоны, барада, рукi. Аж спалохаўся. Ды не балiць. Што за халера! А пасля бачу - ляжыць Дзянiсаў, i мазгi на траве. Ты бачыў калi мазгi на траве?

- Не, не дай Бог...

- Не дай Бог! Я аж зледзянеў. I бачу, пабеглi трое. За дубы. Я прылажыўся, як даў - адзiн вобзем. Адзiн - прама, адзiн - убок. Ну, ускочыў, кажу Краўчонку: "Лапай таго!" - што ўбок, значыць. А сам за пярэднiм. Як прыпушчу. Чорт, адкуль толькi спрыту набраў. Хаця маладзейшы ж быў. I два скакуны меў, не тое што цяпер. Як урэзаў - гляджу, даганяю. Ладны такi фрыцуга, цыбаты, у камбiнзоне. Ён па мне з-за дуба пук-пук - кулi ля вуха. А i я за дуб. Камель во! Нiякая куля не возьме. Ён пукне - ды за наступны. А я - за ягоны. Так i гулялi ў даганялку. I я, ведаеш, правiльна разлiчыў. Думаю, страляй, страляй, - у мяне болей патронаў. Я цябе прыцiсну...

- Ге, не дужа iх лёгка было прыцiскаць. Мы раз пад Аўгустовам акружылi чалавек сто, дык бiлiся да апошняга. Толькi параненых некалькi засталося. Астатнiя - трупы.

- Ну... Не, я правiльна скумекаў. Сышлiся мы за адзiн дуб. Значыць, дагнаў я яго. Ён па адзiн бок, я - па другi. Тут ужо ўцякаць яму - не з рукi, баiцца, адбяжыць - я i тыркну ў спiну. Дык ён хаваецца. Я аўтамат напярод i бокам за iм. Ён бокам ад мяне. я ў другi бок - ён таксама. Як дзецi. Цяпер дык аж смешна. Тады - не да смеху, праўда, было. Злосць мяне разабрала, ашалеў проста. За Дзянiсава - такi хлапец!.. I вось якраз падляцеў - прама на яго парабел. Чую - трэсь, курок, значыць, а стрэлу няма. Асечка, цi што? Цi, можа, патроны ўсе?

- Асечка. Калi патроны канчаюцца, тады гэты парабел iх затвор паднiмае. Тарчком так.

- Можа, i асечка, ага. Падскочыў я ды як трахну яго прыкладам, ён i паляцеў спотырча. Я зверху. Згрэб яго рукi, аўтамат мой не ведаю, куды i дзяваўся. Але i ён, гадзiна, дужы, рукасты фрыц, не якi там пархацiк. Пiсталет у яго выпаў, ну, думаю, цяпер ты мой, галубчык. I тут трохi здзiвiла мяне, помню, рукамi ён не за мяне, а нешта за сябе хапнуўся. Так, глядзь я гэта, а ў яго на двух пальцах ужо колца з чакой. Выдзернуў, значыць. а ў другой граната.

- Ого!

- Я ўвесь ахалонуў, аж воласы дыбам. Але неяк паспеў, згрэб ягоную лапу з гранатай. Як цяпер памятаю -зялёненькая такая, круглая, бы гусiнае яечка, з паскай пасярэдзiне. а ў канцы - вядома, узрывальнiк. Знаеш жа - планку адпусцiць, пстрыкне i - капут абодвум. Кiшкi на сучча... Дай тваiх паспрабаваць, балгарскiх, гэтыя нягеглыя нешта. Сiгарэт i тых людскiх прывезцi не можа. Гандлярка наша.

- Мусiць жа, сама не курыць?

- Сама-та не. Дык мужык курыць. Магла б пацiкавiцца. А то ж без курава якая жызнь!

- Не дужа яны тым цiкавяцца.

- Ось i бяда. Iм абы выручка i каб клопату менш. Хаця магло i на базе не быць. I такое мажлiва. Ну. Дык, значыць, сапiм мы абодва i выкручваемся, як вужы. I ўсё ж я ашчаперыў яго лапу i дзяржу, аж жылы мае трашчаць. А ён i так, i гэтак - морда ўся ў поце, вочы на лоб, зуб сталёвы ў роце блiскае - болей мне з таго зуб гэты запомнiўся - белы, як лыжка, блiскучы. I, мусiць, не ўтрываў я, здаў недзе. Ён i пхнуў гранату абоч, якраз ля майго калена ў траву. Я, ужо халадзеючы, неяк злаўчыўся, нагой яе як шпоркну ад сябе. Чую, хляснула - узрывальнiк, значыць, я на другi бок за яго, а тут як грохне - дымам, зямлёй завалiла, боль... Не дакумекаеш ужо, што i балела. Проста боль, хоць заравi я i ачумеў. Самлеў. Нiчога не помню.