Владимир Орлов - Маналог святога Пётры (на белорусском языке)

Орлов Владимир

Маналог святога Пётры (на белорусском языке)

Уладзiмiр Арлоў

Маналог святога Пётры

Ачхi! Ачхi! Выбачайце, шаноўныя. Ачхi! Вось так i ачынаешся кожнае ранiцы. Каб ён пражыўся ў апраметнай з самымi зацятымi грэшнiкамi! Гэта я пра катар. Ачхi!

У якiм жа гэта годзе прыстаў ён да мяне, не раўнуючы як святая доказная iнквiзiцыя да бязвiннае душы? Ачхi!

Праклятая чыхаўка вытрасла з маёй гарапашнай галавы, нiбы зернейкi вiдуку, усе дарэшты даты. Затое, дзякаваць Богу, усё астатняе ў памяцi трымаецца, быццам дзеялася не даўней мiнулай нядзелi. Вось як учора было, бачу праявы таго злашчаснага лета, калi ў наваколлi трывала гэткая сухмень, што ўвачавiдкi жоўклi зялёныя сенажацi i пачыналi ўжо людцы паспалiтыя загадваць, цi не давядзецца сёлета разгаўляцца грэшным чынам катамi ды кашчавымi сабакамi. I прычынiўся той парою ў нашым касцёле нечуваны цуд. Аднойчы прычакаўшы, пакуль арганiсты ўзяў першы акорд i хор утрапёна зацягнуў "Ave Maria!", заступнiца наша Мацi Божая заплакала ў сваiм алтары буйнымi, як боб, слязамi. Не дзiва, што падхапiў я тады пякельны катар. Цэлы месяц нi на хвiлю не зачынялiся касцельныя дзверы.

Адале, скажу вам, шаноўныя, прачуўшы аб наскiх дзiвосах ды нагледзеўшыся на збоi вернiкаў, што цягнулiся да нас, не стрываў, пусцiў слязу Мiкола-ўгоднiк з праваслаўнай царквы, якая касавурылася на касцёл цераз пляц.

А там на вунiяцкiм храме Звеставання, што каля торжышча, пачалi прамаўляць пад час ютранi прарокi Захарыя ды Iсая, i ўсё, кажуць, найчасцей гугнявым голасам бажавольнага Баўтрамея, што жыў за ярам у звярынай бярлозе.

Ведама ж, дакацiлася пагудка пра небывалыя падзеi куды след, i разы тры нiштавата прычасцiў сухую, як порах, зямельку дождж. А потым жыхары знакамiтага нашага места ды сяляне паблiзных вёсак i зусiм паарлелi, убачыўшы, як папаўзлi з замкавае брамы вазы з соллю i княскiя людзi сажань за сажнем сталi густа салiць брукаванку ўсцяж возера, паўз фару i да самага вiленскага тракту.

Зноў заманулася яснавяльможнаму валадару праехацца ўлетку на санках, прамчаць новую каханку на мядзведжай запрэжцы. А людцам паспалiтым таксама ўсцеха - да трэцяга калена сабранае солi стане.

Ачхi! Вы ўжо даруйце, шаноўныя, трэба начхацца ў запас, бо дзе гэта вы бачылi святога Пётру, якi чхае на музейных наведнiкаў?

Ну так, цяпер я экспанат. Але, калi хтосьцi з вас скажа: "Sic transit gloria mundi"*, я запярэчу. Хiба рацыя наракаць мне на свой лёс? Было нас шасцёра братоў, а застаўся на свеце адно я. А цi не паважны век маё без малога чатырыста гадоў, пражытыя ў гэтых барочных мурах, што памятаюць ядры маскоўскага цара, шведскага караля i французскага iмператара ды град нялiчаных асколкаў ад нямецкiх бомбаў?

* Так мiнаецца зямная слава (лац.).

Часам я шкадую, што ў мяне драўлянае сэрца, а часам радуюся з тае самае прычыны, бо iначай яно не вытрывала б усяго, што мне выпала пабачыць. Але, вiдаць, яно не зусiм драўлянае, бо такiмi вось чыстымi вясновымi ранкамi, калi маладыя сонечныя промнi запальваюць пазалоту капiтэляў i гзымсаў, а на белыя сцены шматкалёрна кладуцца цёплыя водсветы вiтражоў, я адчуваю, як маё сэрца прачынаецца i дзесьцi там, у душы, нараджаецца цiхая музыка...

Ачхi! О жудлiвае насланнё Люцыпара! Ачхi! Усё, апошнi раз, бо вунь ужо iдзе Алена, як зазвычай, усмешлiвая, лёгкая i пекная, што той анёлак.

Наша навуковая супрацоўнiца стагоддзi на тры з паловаю маладзейшая ад мяне, аднак у яе галоўцы з дробненькiмi залацiстымi кудзеркамi змяшчаецца гэтулькi iмёнаў, падзей i, галоўнае, датаў, што нават я крышачку зайздрошчу ёй. Праўда, калi чытаеш пра ўчыненую стральцамi разню i калi на ўласныя вочы бачыш, як плыве цераз храм чырвонае ручво i ў iм кешкаецца немаўля - гэта, прысягаю светлай памяццю майго бацькi, зусiм розныя рэчы.

Ды лепей, шаноўныя, замест жудлiвых прыгадаў, пакуль Алена з экскурсiяй падыдзе блiжэй, намалюю я вам свой партрэт.

У мяне грубаваты, але мужны i нават паглядны твар з шырока пасаджанымi вачыма. Вятрыска жыццёвых нягодаў ваяўнiча ўскудлацiў мае густыя валасы i бараду. На дужых рамёнах - апанча. Цi трэба дадаваць, што, як i належыць святому, трымаюся я з годнасцю. Тым больш у маiх каструбаватых руках звыклага да працы чалавека не абы-што, а ключ ад райскае брамы.

Вам цiкава, адкуль музейны экспанат гэтак добра ведае сваё аблiчча, быццам штодня круцiцца каля люстра, усё роўна як дзяўчына на выданнi? А летась пашчасцiла i мне глянуць у люстэрка, калi тыднi з два вылежваўся на стале ў рэстаўратараў, што няблага падлячылi мае старэчыя хваробы. Апроч, вядома, чыхаўкi, а прызнацца ў ёй перашкодзiла мая прыродная сцiпласць.

- Перад вамi драўляная скульптура святога Пётры, - цурчыць Аленiн галасок. - На жаль, гiсторыя не захавала iмя выдатнага майстра...

Антосем яго звалi.

Майго бацьку, чалавека, што выпусцiў мяне на свет з невiдушчага i глухога дубовага кругляка.

Ён быў каржакаваты, з цёмна-русымi доўгiмi валасамi i рахманымi сiнiмi вачыма. У аблiччы гэтага цiхмянага чалавека не было нiчога нязвычнага, але калi Творца сапраўды iснаваў, дык Антось быў вельмi падобны да яго. З каляных i пяшчотных Антосевых далоняў выпырхвалi драўляныя жаўрукi, iльвы на падлокнiцах крэслаў, не паспеўшы нарадзiцца, хапалi зубамi разец, а па мядзведзю, якога мой бацька выштукаваў у паляўнiчай зале, аднойчы пекануў з рушнiцы зляканы княскi госць.

Але то былi нявiнныя забаўкi, бо Антось не проста штукарыў, а аздабляў ва ўсiм вялiкiм наваколлi храмы, i я на свае вушы чуў, як варшаўскi прыяцель нашага валадара аддаў за бацьку табун арабскiх скакуноў.

Па жылах Антосевых бегла адважная кроў. Браты мае, яшчэ не агойтаўшыся як след пасля цеснае майстэрнi ў новым шыкоўным жытле, ледзь не засталiся сiротамi, а маё жыццё дык наогул вiсела на павучынцы. Хтосьцi з добрых людзей нашаптаў айцу Геранiмусу, што святы Пётра (гэта значыць я) задужа выдае з твару на княскага стайнiка Сымона. Яшчэ паўбяды, каб гэты Сымон быў праўдзiвае рымскае веры цi, на горшы выпадак, вунiтам. А ён, як на тое, схiзмат праваслаўны, якi не верыць, што святы дух сыходзiць не толькi ад Бога-Бацькi, але i ад Бога-Сына.

Не Божы знак, а злачынныя падкопы заклятых ворагаў пана Езуса ўгледзеў айцец Геранiмус у гэткiм дзiве. Дайшло, шаноўныя, да таго, што пробашч наш стаў у часе набажэнства збiвацца, не раўнуючы як падгулялы шкаляр.

Угневаны князь загадаў мяне пашчапаць i спалiць, а бацьку майго Антося, каб мацнела ягоная вера, пасадзiць, не ўважаючы на былыя заслугi, у лёху да мядзведзя. Ды не паспелi замкавыя людзi спраўдзiць жорсткага княжага ўказу, бо прыступiлiся да места царскiя ваяводы з незлiчоным войскам. Два тыднi бацька мой i ўсе мужчыны, чые рукi маглi трымаць зброю, не спускалiся з гарадскiх муроў. Забыўшыся на звадкi i варажнечу, каталiкi, вунiты i праваслаўныя адным гуртам лiлi на галовы абложнiкам агнёвую смалу, скiдвалi прыступныя драбiны ды секлiся ў рукапашнай. Добра памяталi жыхары слыннага места, як адны хрысцiяне выразалi ў памежным Мсцiславе другiх хрысцiянаў, не пакiнуўшы на вулiцах i дзвюх жывых душ.

Адбаранiлiся на той раз мае землякi. А тым часам ачахла i полымя княскага гневу. Лагадней стаў паглядаць на мяне i айцец Геранiмус, балазе ненавiсны вораг ягоны схiзмат Сымон пад час вылазу ў варожы табар налажыў галавою, i ўзнялася душа стайнiкава прамютка на нябёсы.

О, чаму нiхто не клаў у мае драўляныя вусны Слова! Колькi маглi б яны распавесцi вам, шаноўныя дбайцы аб роднай гiсторыi! Свая адмысловая показка знайшлася б i дзеля кожнага, хто прыходзiць сюды проста падзiвiцца.

Вось гэтым дваiм, што даўно ўжо не слухаюць Алены, а шэпчуць адно аднаму пяшчотныя словы, якiх у сэрцах iхнiх болей, чым у нашай царкве святых, я распавёў бы, як на гарадскiм пляцы палiлi чараўнiцу.

А была яна, скажу вам, шаноўныя, такой самай чараўнiцаю, як я - царом Саламонам. Адзiнае, што было ў дачкi клепнара Лявона з Цiхай вулiцы чароўным, дык гэта яе хараство. Пабачылi б вы Хрысцiнiну паставу - князёўна! А белы, як парцаляна, твар з танюткiмi чорнымi бровамi, а гарэхавыя, жывыя, нiбы мiркiль, вочы, а вейкi, быццам мяккiя крыльцы баечных мятлушак... Кажуць, калi Хрысцiна прыносiла ў бацькаву майстэрню полудзень, малаточкi маладых чаляднiкаў самi сабой выбiвалi ў яе гонар сонечную мелодыю. А калi ў нядзелю яна ў сваiм зялёным фаляндышавым саяне з кшталтам чорнага аксамiту прыходзiла разам са старым Лявонам на iмшу, далiбог, у касцёле ставала святлей, i, палохаючы пацеры, па-над галовамi вернiкаў луналi чароды грахоўных падумак.

Але яна, гэтая красуня з дзвюма цяжкiмi смалянымi косамi, была незачэпаю.

Сам княскi медыкус, бялявы станiсты прыгажунчык, што штудыяваў на ўлохскiх унiверсiтэтах лекарскiя i грахаводныя навукi, той самы медыкус, па якiм сохла безлiч жаночых сэрцаў у замку i месце, гэтым разам толькi аблiзнуўся.

Не ведала, ой не ведала Хрысцiна, што душа ў пана лекара чарнейшая за найчарнейшы атрамант, якiм змацоўваюць дамову з д'яблам. I калi захварэла ўлюбёная князева дачка i не адпрэчылi лiхаманку заморскiя пiгулкi, абвясцiў медыкус, што гэта наслала чары на высакародную кроў Лявонава Хрысцiна...