Жорж Сименон - Раманiст (на белорусском языке) Страница 5

- Усё правiльна! Усё правiльна!

Мой суразмоўца трыумфуе. Ён мяне не чытаў. А цяпер ён атрымаў пацвярджэнне, што мяне i чытаць няварта, бо раман, напiсаны за адзiнаццаць дзён, можа належаць толькi да сама нiзкасортнай прадукцыi.

Не думайце, што я перабольшваю. Многiя крытыкi гэтак жа прадузята настроены супраць аўтараў, якiя пiшуць хутка, але гэта сведчыць, што яны блага знаёмыя з гiсторыяй лiтаратуры. Не, яны, канечне, ведаюць, што вялiкi Бальзак вельмi часта выдаваў за ноч па сорак старонак. Але яны могуць палiчыць Бальзака нейкай пачвараю, а то i аўтарам народных раманаў.

Ну, а Стэндаль? Вось ужо хто з'яўляецца, i зусiм справядлiва, лiтаратарскiм аўтарытэтам. Аднак Стэндаль напiсаў "Пармскi манастыр", у якiм амаль тысяча старонак, калi я не памыляюся, менш як за паўтара месяца*.

* "Пармскi манастыр" - раман памерам прыкладна 560 старонак такой кнiгi, якую вы цяпер чытаеце. Калi Сiменон i праўда не памыляецца, то Стэндаль пiсаў па 12-14 такiх старонак у дзень. (Заўв. перакладнiка.)

Гюго закончыў "Марыён Дэлорм" за дзевяць дзён, iншыя п'есы забiралi ў яго таксама менш як месяц, i кожнае ранiцы, перш чым заняцца штодзённымi справамi, ён пiсаў па сотнi радкоў вершаў.

Я выглядаю так, нiбыта апраўдваюся. I тым не менш кажу з усёй шчырасцю: як на маю думку, дык хутка ты працуеш цi не, не мае анiякага значэння. У мяне ёсць сябры-мастакi, якiя пiшуць карцiну за некалькi гадзiн, а ёсць i такiя, якiя тыднямi працуюць над адным матывам, аднак i тыя i другiя ў роўнай ступенi адметныя жывапiсцы.

У мяне часта пытаюцца:

- Як вы знаходзiце сюжэт?

А нiяк не знаходжу. Я яго не шукаю. Я мог бы сказаць, практычна зусiм не перабольшваючы, што сюжэт мяне не цiкавiць. Давайце паглядзiм. Праз некалькi дзён я вярнуся ў свой канадскi дом i сяду за пiсьмовы стол. У мяне проста рукi чэшуцца пiсаць: ужо некалькi месяцаў я не пiсаў, а мне гэта неабходна, як наркаману наркотык.

Калi я апынуся дома, мне будзе вельмi проста ўвайсцi ў стан мiлаты. Гэты выраз, якi, несумненна, выклiча ў вас усмешку, - адзiны, якi я змог знайсцi, каб вызначыць стан, неабходны для творчае працы. Калi хочаце, гэта своеасаблiвыя ўцёкi ад рэальнага жыцця. За дзень да таго, як трэба сядаць за раман, я зазвычай прагульваюся i не пазнаю знаёмага наваколля, цi, дакладней, яно страчвае для мяне сваю рэальнасць, шчыльнасць. Я сустракаю людзей, з якiмi бачуся звычайна, i вiтаю iх усё роўна як у сне, а то i зусiм забудуся паздароўкацца.

Цi не ў трансе я? Гэта задужа гучнае слова, а я баюся i гучных слоў, i гучных iдэй. I тым не менш. Аднак прадоўжым...

Адвячорак... Гэта сама спрыяльны час... Мякчэюць абрысы, звычайны рог вулiцы, цёмны ўваход у дом, водблiск святла на вiльготным бруку - усё раптам становiцца невытлумачальна таямнiчым. Мне згадваюцца дзесяткi гарадкоў, дзе я вось гэтак жа бадзяўся; успамiны хлынулi патокам, яны захапляюць мяне. Маленькая кавярня ў Дзюнкерку, восеньскi вечар, падобныя да статуй рыбакi ў зюйдвестках, што блiшчаць ад марской вады... Зямля пасыпана апiлкамi, у нагах у людзей ляжаць рыбы, пакiнутыя на вячэру... Згадваецца яшчэ адна дэталь: зязюлька з гадзiннiка... Я тады ўздрыгнуў: яна пракукавала шэсць... Пах гарэлкi, якую там называюць "гарладзёркаю"... Здаецца, гэта была каманда маленькага судна "Мары Жанна"?..

Трэба пажыць некалькi дзён з iмi... Дарэчы, там быў адзiн тып, Маленькi Луi, якi, калi напiваўся, а напiваўся ён кожнага вечара, грыз шклянкi i глытаў аскепкi... Ён хадзiў на паруснiках да Нюфаўндленда... Паўгода ва ўсiм абмежаванага, цяжкага жыцця ў моры... Ён сыходзiў на бераг з невялiкiмi грашыма i кожнага разу даваў сабе слова заўтра паехаць у Брэтань наведаць сваiх старых бацькоў. Аднак назаўтра валяўся п'яны што цэп дзе-небудзь у канаве цi ў камеры палiцэйскага ўчастка. Праз тры-чатыры днi ў яго не заставалася нiводнага франка, так што пра бiлет на цягнiк думаць ужо не прыходзiлася, i ён падпiсваў новы кантракт, асуджаючы сябе на паўгода матроскага жыцця i ўстрымання. Маленькi Луi...* Iншыя... Дзюнкерк...

* Гэты Маленькi Луi - вiдавочны прататып Луi Вялiкага, персанажа рамана "Порт у тумане", надрукаванага ў гэтай кнiзе. (Заўв. перакладнiка.)

Рубiльнiк уключаны. Цяпер на працягу адзiнаццацi дзён я буду жыць там, мяне акружыць натоўп маiх персанажаў, ужо скажоных часам. Але гэтага мне хапае, каб зрабiць iх персанажамi рамана, паставiць iх у сiтуацыю, дзе яны вымушаны будуць дайсцi да мяжы сваiх магчымасцей.

Разумееце? Герой рамана - гэта любы праходжы на вулiцы, любы мужчына, любая жанчына. У кожным з нас сядзяць iнстынкты, уласцiвыя чалавечай прыродзе. Але мы падаўляем гэтыя iнстынкты, прынамсi, многiя з iх, цi то праз нашую дужа ўжо пiльную прыстойнасць, цi то саромеючыся, цi то пад уплывам атрыманага выхавання, а найчасцей проста таму, што ў нас не бывае падставы даць iм волю. А герой рамана пойдзе да мяжы сваiх магчымасцей, i мая роля, роля раманiста, паставiць яго ў такую сiтуацыю, калi ён вымушаны гэта зрабiць.

Як бачыце, усё проста. I мне зусiм яе трэба шукаць якую-небудзь гiсторыю. Мне патрэбныя людзi, жывыя людзi ў iх атачэннi, iх асяроддзi. I невялiкi штуршок, каб яны пачалi дзейнiчаць...

З гэтага моманту я павiнен прымушаць iх жыць. Гiсторыя - гэта тое, што яны робяць, прычым я няздольны ўмешвацца ў гэта, бо ў маiх герояў, калi яны на самай справе сапраўдныя, свая логiка, i мая аўтарская логiка тут зусiм бяссiльная.

Анiякага плана. Некалькi iмёнаў, якiя я запiсваю на аркушы паперы: справа ў тым, што ў мяне благая памяць на iмёны. Iх узрост, нумары iх тэлефонаў, калi яны ў iх ёсць. Гэта рэальныя персанажы, i трэба забяспечыць iх поўную рэальнасць. Апрача таго, гэтыя некалькi дзён на сцяне ў мяне вiсiць план горада цi мясцовасцi. Чыгуначны расклад, бо ў рамане, як i ў жыццi, здараецца, ездзяць у цягнiках, i трэба, каб гэта былi сапраўдныя цягнiкi.

Застаецца нарэшце праца, якою я з задавальненнем займаюся: чышчу машынку да сама дробных шасцяронак, змазваю яе, запраўляю новую стужку, карацей, рыхтую машынку, каб яна стала хуткая i прыгожая, усё роўна як ёй трэба будзе браць удзел у спаборнiцтве.

Вось i ўсё. Заўтра я ўстану да свiтання i нашча, не скiнуўшы з сябе туману ночы, пайду да свайго стала, дзе, я ў гэтым упэўнены, чакаюць мяне мае героi. Праз дзве гадзiны ў мяне будзе надрукаваны раздзел роўна на дваццаць старонак, бо я сябе настроiў менавiта на дваццаць старонак. Такую норму лiчу вельмi някепскай.

Цяпер я магу расчынiць насцеж вокны, пайсцi прайсцiся, як нармальны чалавек. Але ўсе адзiнаццаць дзён, пакуль iдзе праца, людзi сустракаюць не мяне, а Маленькага Луi цi некага iншага, чыю паходку я падсвядома пераймаю, як нярэдка пераймаю i звычкi. Але, але! Ажно да чарачак "гарладзёркi" - i гэта пры тым, што я амаль не п'ю.

Вось, шаноўныя панове, усё, што я хацеў вам распавесцi - проста i шчыра.

Я, як i абяцаў загадзя, гаварыў пераважна пра сябе, за што i прашу ў вас прабачэння, але, галоўнае, прашу зразумець: калi я так рабiў, дык толькi таму, што нiчога iншага i не мог сказаць.

Раман - гэта не проста мастацтва, а ўжо менш за ўсё прафесiя. Перш за ўсё гэта страсць, якая цалкам апаноўвае вас i занявольвае.

Нарэшце, гэта патрэба, мажлiва, патрэба ўцячы ад сябе, жыць, хоць бы нейкi час, па сваёй ахвоце ў свеце, табою абраным.

I хто ведае, цi не з'яўляецца ён, раман, да таго ж, - i галоўным чынам, спосабам пазбавiцца ад сваiх прывiдаў, даўшы iм жыццё i выштурхнуўшы ў свет?

Вось, без сумнення, прычына, з якой не выбiраюць характар герояў - вясёлых цi сумных, неспакойных, змрочных цi бесклапотных.

Раман - усё гэта разам, а для таго, хто яго пiша, ён яшчэ i Вызваленне.

Так што цяпер вы разумееце, што раманiст нi пра што iншае i няздольны гаварыць?