Грэм Грин - Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке) Страница 9

Ён прамаўчаў, не ведаючы, чым адказаць на гэты новы ход працiўнiка. Значыцца, пiўной Кругера больш няма, а з ёй знiклi i казачныя лiхтарыкi, i яркiя парасоны, i цыганы, якiя цiха iгралi ў прыцемку, пераходзячы ад столiка да столiка. I Карла няма. На iмгненне ён здольны быў аддаць у рукi гэтай жанчыны сваю бяспеку i бяспеку сваiх сяброў у абмен на звесткi пра Карла. Можа, ён сабраў усе свае чаявыя, i жыве самотна ў адной з тых новых кватэр каля парку, i раскладае сурвэткi на сваiм стале, выцягвае корак з бутэлькi, каб напоўнiць свой келiх? Ён разумеў, што яму трэба перапынiць размову з гэтай п'янай, небяспечнай жанчынай, што сядзiць насупраць, але ён не быў здольны вымавiць нiводнага слова, пакуль яна паведамляла яму навiны пра Белград, тыя навiны, пра якiя яго сябры нiколi не пiсалi яму ў сваiх штотыднёвых зашыфраваных лiстах.

Было i яшчэ нешта, пра што яму дужа карцела спытацца ў яе. Яна сказала, што трушчобы такiя самыя, як i былi раней, i ён нiбыта адчуў пад нагамi крутыя прыступкi, якiя вялi ў вузкiя цяснiны вулачак, упоперак якiх была развешана бялiзна, ён прыкладаў да носа насоўку, каб перабiць пах сабак, дзяцей, пратухлага мяса i чалавечых экскрэментаў. Яму хацелася ведаць, цi памятаюць там доктара Цынера. Ён быў знаёмы там з кожным жыхаром, знаёмы так блiзка, што яны маглi б палiчыць такую дасведчанасць у iх жыццi небяспечнай, калi б поўнасцю не давяралi яму, калi б па паходжаннi ён не належаў да iх. I таму яго там абкрадалi, давяралi яму свае тайны, гасцiнна сустракалi, сварылiся з iм i любiлi яго. Пяць гадоў - доўгi тэрмiн. Яго маглi ўжо i забыць.

Тут мiс Уорэн перавяла дух.

- Аднак блiжэй да справы. Я хачу ўзяць у вас iнтэрв'ю выключна для сваёй газеты. "Як я ўцёк?" Цi: "Чаму я вяртаюся на радзiму?"

- Iнтэрв'ю?

Ён паўтараў яе словы, i гэта дзейнiчала на нервы, у яе галава расколвалася ад болю, адчувала яна сябе пагана. Яна часта карысталася гэтым словам, каб выказаць сваю нянавiсць да мужчын, да ўсiх iх выкрутасаў i хiтрыкаў, да таго, як яны нахабна растоптваюць прыгажосць, а потым, крадком, уцякаюць прэч, - яны абуджалi ў ёй толькi агiду. Яны заўсёды выхваляюцца жанчынамi, якiя далi iм асалоду. Нават гэты пажылы мужчына з пабляклым тварам, што сядзiць перад ёй, у свой час бачыў прыгажосць голага жаночага цела, яго рукi, якiя зараз абхапiлi каленi, гладзiлi, дамагалiся, атрымлiвалi асалоду. А ў Вене яна страцiць Джанет Пардаў, якая трапiць у свет, дзе пануюць мужчыны. Яны будуць гаварыць ёй лiслiвыя словы, дарыць квяцiстыя танныя падарункi, нiбыта яна нейкая дзiкунка, якую можна спакусiць люстэркам i шклянымi пацеркамi з "Вулворта"*. Аднак больш за ўсё яе бянтэжыла тое, што сама Джанет будзе атрымлiваць асалоду - да ўцех мужчын ёй не было нiякай справы. Не кахаючы яе зусiм - не пакахаўшы яе нават на гадзiну, на дзень, на год, - мужчыны будуць прымушаць яе млець ад асалоды, рыдаць ад здавальнення плоцкiх жаданняў. А вось яна, Мейбл Уорэн, якая ўратавала яе ад мiзэрнага лёсу гувернанткi, кармiла яе, адзявала, гатовая кахаць яе з нязменнай страсцю бясконца, да скону жыцця, магла толькi пацалункамi выказаць сваю любоў, ёй заўсёды наканавана ўсведамляць, што яна не здатная прынесцi ёй поўную асалоду i сама не адчувае нiчога, апроч незадаволеных жаданняў. I вось зараз, калi ў яе трашчыць ад болю галава, калi ад яе нясе п'яным смуродам, калi яна разумее, як агiдна выглядае яе счырванелы твар, Мейбл Уорэн моцна ненавiдзела гэтых "паганых" мужчын, iх настырнасць i штучную прывабнасць.

* Унiверсальная крама ў Лондане, дзе гандлююць таннымi таварамi.

- Вы доктар Цынер.

Ушчэнт раззлаваная мiс Уорэн заўважыла, што ён нават i не iмкнецца схаваць, хто ён на самой справе, а проста нахабна паведамляе ёй прозвiшча, пад якiм падарожнiчае.

- Маё прозвiшча - Джон.

- Доктар Цынер, - гыркнула яна, прыкусiўшы зубамi нiжнюю губу, каб не страцiць самавалодання.

- Рычард Джон, настаўнiк, еду адпачываць.

- У Белград?

- Не. - Ён хвiлiнку павагаўся. - У Вену.

Яна яму не паверыла, але з усяе сiлы прымусiла сябе быць ветлiвай.

- I я еду да Вены. Калi хочаце, я пакажу вам некаторыя выдатнасцi горада? - У дзвярах з'явiўся мужчына, i яна паднялася. - Выбачайце, калi ласка. Гэта ваша месца. - Яна ўсмiхнулася, гледзячы ў канец купэ, ледзь устаяла на нагах, калi цягнiк прагрукацеў на стыку рэек, не стрымаўшы адрыжкi, якая iмгненна запоўнiла ўсё купэ смуродам джыну i таннай пудры, што пасыпалася з яе твару. - Мы яшчэ сустрэнемся да Вены, - паабяцала яна i, зрабiўшы некалькi крокаў па калiдоры, прыхiлiлася гарачым тварам да сцюдзёнага, бруднага акна, адчуваючы, як яе агортвае агiда да самой сябе за тое, што яна напiлася i выглядае неахайнай. "I ўсё-такi я яго дастану, падумала яна, пачырванеўшы ад сораму за сваю адрыжку, нiбыта паненка на званым абедзе. - Чаго б мне гэта нi каштавала, чэрцi б яго задралi!"

Ласкава-лагоднае святло залiло ўсё купэ. На хвiлiнку здалося, што сонца ўвасабляе штосьцi, поўнае любовi i спагады да людзей. Чалавечыя iстоты плавалi нiбыта рыбы ў залацiстай вадзе, вызваленыя ад зямнога прыцяжэння, празрыстыя i ясныя, яны нiбыта луналi без крылаў у шкляным акварыуме. Пачварныя твары i выродлiвыя фiгуры, можа, i не зрабiлiся прыгожыя, але ператварылiся ў нейкiя дзiвосныя формы пад уплывам гэтых незвычайных абставiн. У гэтай залацiстай плынi яны ўзляталi ўгору i падалi ўнiз, перашэптвалiся i аддавалiся марам. Яны не былi зняволеныя, бо ў гэты раннi час яны не адчувалi сябе ў палоне.

Корал Маскер iзноў прачнулася. Яна адразу ж паднялася i падышла да дзвярэй. Майет стомлена драмаў, вочы ў яго зрэдку расплюшчвалiся ў такт цягнiку. Яе свядомасць заставалася надзвычай ясная, нiбыта гэтае залацiстае святло пранiкала паўсюль, i ёй рабiлiся зразумелыя звычайна схаваныя жаданнi, памкненнi i ўчынкi, на якiя яна, як правiла, не зважала. Цяпер, калi яна назiрала за iм i ён усвядомiў яе прысутнасць, Корал убачыла, як ён памкнуўся рукамi зрабiць нейкi жэст, але спынiўся. Яна зразумела, што ён свядома затрымаў гэты жартаўлiвы жэст, характэрны людзям яго нацыянальнасцi.

- Я свiння. Вы прабылi на калiдоры цэлую ноч, - мякка сказала яна.

Ён вiнавата пацiснуў плячыма, нiбы лiхвяр, якi назначыў надта нiзкую цану за дарагi гадзiннiк цi багатую вазу.

- Той бяды! Я хацеў, каб вы адпачылi спакойна. Мне ўсё адно трэба было дачакацца кандуктара. Можна мне ўвайсцi?

- Калi ласка. Гэта ж ваша купэ.

Ён усмiхнуўся, не ўтрымаўся i шырока развёў рукi, схiлiўшы перад ёю галаву ў лёгкiм паклоне.

- Прашу прабачэння. Яно ваша. - Ён дастаў з рукава насоўку, узмахнуў рукамi: - Увага! Глядзiце! Бiлет першага класа.

Бiлет вылецеў з насоўкi i ўпаў на падлогу памiж iмi.

- Ён - ваш.

- Не, ваш.

Ён весела засмяяўся, убачыўшы яе здзiўлены твар.

- Што вы? Я не магу ўзяць яго. Слухайце, вiдаць, ён каштуе дорага.

- Дзесяць фунтаў, - выхваляючыся, сказаў ён. - Дзесяць фунтаў. - Ён паправiў гальштук i нядбала кiнуў: - Мне гэта дробязь.

Аднак яго самаўпэўненасць i самахвальства насцярожыла яе.

- Чаго гэта вы дамагаецеся? Вы за каго мяне прымаеце? - спытала яна з непрыхаваным глыбокiм падазрэннем. Бiлет ляжаў каля iх ног. Нiшто не прымусiла б яе падняць яго. Яна тупнула нагой - золата патухла i зрабiлася жоўтай плямаю на шкле i падушках. - Я iду на сваё месца.

- Мне няма нiякай справы да вас. Хапае мне свайго клопату. Калi вам бiлет не патрэбны, можаце яго выкiнуць, - з выклiкам сказаў ён.

Корал бачыла, што ён назiрае за ёй. Яго плечы зноў самаўпэўнена ўзнялiся, самаўпэўнена i нядбала. Яна адвярнулася да акна, да ракi i да моста, што праплывалi мiма, да аголенай бярозкi, усыпанай раннiмi пупышкамi, i цiха заплакала. "Вось уся мая ўдзячнасць за спакойную, доўгую ноч салодкага сну, вось як я прымаю падарункi. - I яна з сорамам i смуткам нагадала свае дзявочыя сны пра цудоўных, славутых куртызанак, якiя прымалi падарункi ад прынцаў. - А я лаюся на яго, як стомленая афiцыянтка".

Яна пачула, як Майет паварушыўся ў яе за плячыма, i зразумела, што ён нахiлiўся па бiлет. Яна хацела павярнуцца да яго, падзякаваць яму, сказаць: "Як цудоўна было б ехаць увесь час на гэтых мяккiх падушках, спаць на гэтым месцы, забыцца на тое, што едзеш працаваць, уявiць, што ты багатая. Нiколi i нiхто не быў да мяне такi добры, як вы". Але словы, сказаныя раней, вульгарнасць яе падазрэнняў нiбыта класавы бар'ер паўсталi памiж iмi.

- Дайце мне вашу сумачку, - сказаў ён. Яна, не павярнуўшыся да яго, перадала сумачку i пачула, як яго пальцы адчынiлi замок. - Я кладу яго туды. Калi не хочаце скарыстацца iм, - не трэба. Проста прыходзьце пасядзець тут, калi захочаце. Цi паспiце тут, калi стомiцеся.

"Я ўвесь час стомленая, - думала яна. - Я магла б спаць тут гадзiны".

- Але ж цi змагу я? - сказала яна здушаным голасам, ледзь стрымлiваючы слёзы.

- За мяне не турбуйцеся, - сказаў ён. - Я знайду сабе другое купэ. Ноччу я спаў на калiдоры толькi таму, што вельмi хваляваўся за вас: раптам вам спатрэбiлася б мая дапамога.

Яна зноў заплакала, прыхiлiўшыся лбом да акна, прыплюшчыўшы вочы, так што павекi нiбы фiранкамi адсланiлi яе ад перасцярог абазнаных у жыццi сухецкiх бабуль: "Мужчыне трэба толькi адно. Не бяры падарункаў у незнаёмых мужчын". Ёй заўсёды казалi: "Чым даражэйшы падарунак, тым большая небяспека. Нават шакалад i паездка ў аўтамабiлi пасля тэатра, у цемры, вядуць да пацалункаў у губы цi ў шыю, ды яшчэ, бадай што, сукенку памнуць". Ад дзяўчыны чакаюць платы - на гэтым сыходзяцца ўсе парады: на дармаўшчыну нiчога не робiцца. Пiсьменнiкi наконт Рубi М. Эйрэс* могуць сцвярджаць, што цнота каштуе даражэй за рубiны, аднак на самай справе цана нявiннасцi футра цi якаясь iншая каштоўная рэч. Нельга ж узяць футра ў мужчыны i не пераспаць з iм: не пераспiш - ён будзе незадаволены. Так кажуць усе пажылыя жанчыны. А гэты чалавек заплацiў дзесяць фунтаў.