Ганс Андерсен - Казкi (на белорусском языке) Страница 17

"Гэта новае чарадзейства злой мачахi", - падумалi яны, але глянулi на рукi Элiзы, што пакрылiся пухiрамi, зразумелi, што яна зрабiлася нямой дзеля iх выратавання. Самы маладзейшы брат заплакаў; слёзы яго капалi ёй на рукi, i там, куды трапляла слязiнка, знiкалi пякучыя пухiры, сцiхаў боль.

Ноч Элiза правяла за сваёй працай; пра адпачынак i не думала - яна думала толькi пра тое, як бы хутчэй вызвалiць сваiх любых братоў. Увесь наступны дзень, пакуль лебедзi лёталi, яна заставалася сам-насам, але нiколi яшчэ час не цёк так хутка. Вось ужо адна сарочка была гатова, i дзяўчына прынялася за наступную.

Раптам у гарах пачулiся гукi паляўнiчых ражкоў. Элiза спалохалася. Гукi ўсё наблiжалiся, затым пачуўся брэх сабак. Дзяўчына схавалася ў пячору, звязала ўсю сабраную крапiву ў пучок i села каля яго. У тую ж хвiлiну з-за кустоў выскачыў вялiкi сабака, за iм другi i трэцi. Сабакi гучна брахалi i бегалi ўзад i ўперад. Хутка ля пячоры сабралiся ўсе паляўнiчыя. Самы прыгожы з iх быў кароль той краiны; ён падышоў да Элiзы. Нiколi яшчэ не сустракаў ён такой прыгажунi!

- Як жа ты трапiла сюды, любачка? - спытаў ён, але Элiза толькi пахiтала галавой - яна ж не пасмела гаварыць: калi б яна сказала хоць адно слова, яе браты загiнулi б.

Рукi свае Элiза схавала пад фартух, каб кароль не заўважыў пухiроў i драпiн.

- Пойдзем са мной! - сказаў кароль. - Тут нельга табе заставацца! Калi ты такая добрая, як i прыгожая, то я апрану цябе ў шоўк i аксамiт, надзену табе на галаву залатую карону, i ты будзеш жыць у маiм велiкапышным палацы.

I ён пасадзiў яе на сядло перад сабой.

Элiза горка плакала, але кароль сказаў:

- Я хачу толькi твайго шчасця. Калi-небудзь ты сама падзякуеш мне.

I ён павёз яе праз горы, а паляўнiчыя ехалi на конях услед.

Вечарам перад iмi паказалася велiкапышная сталiца караля, з палацамi i вежамi, i кароль увёў Элiзу ў свой палац. У высокiх мармуровых пакоях цурчалi фантаны, сцены i столi былi ўпрыгожаны рознымi малюнкамi. Але Элiза не глядзела нi на што, яна сумавала i плакала. Служанкi апранулi яе ў каралеўскае адзенне, уплялi ёй у валасы брыльянтавыя нiткi i надзелi на яе апечаныя пальцы тонкiя пальчаткi.

У багатым убраннi Элiза была такая чароўная, што ўвесь двор пакланiўся ёй, а кароль абвясцiў яе сваёй нявестай. Але каралеўскi епiскап пахiтаў галавой i пачаў нашэптваць каралю, што нямая прыгажуня, мабыць, лясная ведзьма, - яна зачаравала сэрца караля.

Кароль не паверыў яму, ён падаў знак музыкам, загадаў паклiкаць лепшых танцоўшчыц i падаваць на стол дарагiя стравы, а сам павёў Элiзу цераз духмяныя сады ў велiкапышныя пакоi. Але Элiза па-ранейшаму была сумнай i прыгнечанай. Тады кароль адчынiў дзверцы ў маленькi пакой каля спальнi Элiзы. Пакой ўвесь быў завешаны зялёнымi дыванамi i нагадваў лясную пячору, дзе кароль знайшоў Элiзу. На падлозе ляжала вязанка крапiвы, а на сцяне вiсела сплеценая Элiзай сарочка. Усё гэта, як рэдкасць, захапiў з сабою адзiн з паляўнiчых.

- Тут можаш ты прыгадаць сваё былое жытло, - сказаў кароль. - А вось i твая праца. Можа, ты захочаш iншы раз павесялiцца сярод усёй гэтай пышнасцi, успомнiць былое.

Убачыўшы сваю крапiву i сплеценую сарочку, Элiза з радасцю пацалавала каралю руку, а ён прыцiснуў яе да сваiх грудзей.

Епiскап працягваў нашэптваць каралю паганыя выдумкi, але яны не краналi сэрца караля. На наступны дзень згулялi вяселле. Епiскап сам павiнны быў надзець на галаву нявесты карону; ад крыўды ён так шчыльна нацягнуў ёй на лоб вузкi залаты абруч, што кожнаму балюча б стала, ды Элiза нават не заўважыла гэтага.

Яна ўсё думала пра сваiх дарагiх братоў. Вусны яе па-ранейшаму былi сцiснуты, нi адзiнага слова не вылецела з iх, а ў яе вачах свяцiлася гарачае каханне да добрага, прыгожага караля, якi рабiў усё, каб толькi парадаваць яе. З кожным днём яна прывязвалася да яго ўсё больш. О, калi б яна магла расказаць пра свае пакуты! Але яна павiнна была маўчаць, пакуль не скончыць сваю працу.

Начамi яна ўпотай iшла ў свой пакойчык, якi нагадваў пячору, i пляла там адну сарочку за другой. Ужо шэсць сарочак былi гатовы, але калi яна ўзялася за сёмую, то заўважыла, што крапiвы ў яе больш няма.

Элiза ведала, што можа знайсцi такую крапiву на могiлках. I вось уночы яна цiхенька выйшла з палаца.

Сэрца яе сцiскалася ад страху, калi яна прабiралася месячнай ноччу на могiлкi па доўгiх алеях саду, а потым па пустых вулiцах.

На могiлках Элiза нарвала крапiвы i вярнулася дамоў.

Толькi адзiн чалавек не спаў у тую ноч i бачыў Элiзу. Гэта быў епiскап.

Ранiцай епiскап прыйшоў да караля i расказаў яму пра тое, што бачыў ноччу.

- Праганi яе, кароль, яна злая чарадзейка! - нашэптваў епiскап.

- Няпраўда, Элiза добрая! - адказаў кароль, але сумненне закралася ў яго сэрца.

Ноччу кароль толькi прытварыўся, што спiць. I вось ён убачыў, што Элiза ўстала i выйшла са спальнi. У наступныя ночы паўтаралася тое ж самае: кароль не спаў i бачыў, як яна хавалася ў сваiм таемным пакоi.

Кароль рабiўся ўсё змрачнейшым. Элiза бачыла гэта, але не разумела, чым незадаволены кароль. Сэрца яе ныла ад страху i ад любасцi да братоў; на яе каралеўскiя апранахi кацiлiся слёзы, што блiшчэлi, бы алмазы, а людзi, якiя бачылi яе багатыя ўборы, зайздросцiлi. I вось хутка-хутка канец яе працы. Ужо дзесяць сарочак былi гатовы, а на адзiнаццатую зноў не хапiла крапiвы. Яшчэ раз, апошнi, патрэбна было пайсцi на могiлкi i нарваць некалькi пучкоў крапiвы. Яна з жахам падумала пра пустынныя могiлкi i ўсё ж вырашыла схадзiць туды.

Уночы Элiза зноў употай выйшла з палаца, але кароль i епiскап сачылi за ёй, i яны ўбачылi, як Элiза схавалася за плотам на могiлках.

Што магла рабiць там каралева?

- Цяпер ты сам бачыш, што яна злая ведзьма, - сказаў епiскап i патрабаваў, каб Элiзу спалiлi на кастры.

I кароль павiнен быў даць згоду.

Элiзу пасадзiлi ў цёмнае сырое падзямелле з жалезнымi кратамi на вокнах, у якiя са свiстам урываўся вецер. Ёй кiнулi ахапак крапiвы, якую яна нарвала на могiлках. Гэта пякучая крапiва павiнна была служыць Элiзе заместа падушкi, а сарочкi, якiя яна звязала, - ложкам. Але нiчога iншага Элiзе i не трэба было. Яна зноў узялася за працу.

Вечарам ля кратаў пачуўся шум лебядзiных крылаў. Гэта самы малодшы брат адшукаў сваю сястру, i Элiза гучна заплакала ад радасцi, хаця i ведала, што жыць ёй засталося ўсяго адну ноч. Але ж i праца яе заканчвалася, i браты былi тут!

Усю ноч пляла Элiза апошнюю сарочку. Мышы, што бегалi па падзямеллi, спачувалi ёй, яны пачалi збiраць прыносiць да яе ног раскiданыя сцяблiнкi крапiвы, дрозд, якi сядзеў за кратамi акна, пацяшаў яе песенькай.

На свiтаннi, неўзабаве да ўсходу сонца, да варот палаца прыйшлi адзiнаццаць братоў Элiзы i патрабавалi, каб iх пусцiлi да караля. Iм адказалi, што гэта немагчыма: кароль яшчэ спаў i нiхто не мог яго турбаваць. Але яны не адыходзiлiся i працягвалi прасiць. Кароль пачуў нечыя галасы i выглянуў з акна, каб даведацца, што там робiцца. Але ў гэтую хвiлiну ўзышло сонца i браты Элiзы знiклi. Кароль бачыў толькi, як над палацам узнялiся адзiнаццаць дзiкiх лебедзяў.

Людзi натоўпамi iшлi за горад, каб паглядзець, як будуць караць каралеву. Худзенькая кабылка цягнула калёсы, на якiх сядзела Элiза; на Элiзу надзелi сарочку са зрэбнага палатна; яе цудоўныя доўгiя валасы вiселi на плячах, а твар быў белы, як снег. Нават па дарозе да месца кары не выпускала яна з рук сваёй працы: дзесяць сарочак ляжалi ля яе ног зусiм гатовыя, адзiнаццатую яна працягвала вязаць.

- Паглядзiце на ведзьму! - крычалi ў натоўпе. - Яна не кiдае свае вядзьмарскiя рэчы! Давайце вырвем iх у яе, ды парвём на шматкi!

Чыесьцi рукi пацягнулiся, каб вырваць у Элiзы зялёную сарочку, але тут прыляцелi адзiнаццаць лебедзяў. Яны селi на краi калёсаў i моцна залопалi сваiмi дужымi крыламi. Спалоханыя людзi адступiлi.

- Белыя лебедзi зляцелi з неба! Яна не вiнаватая! - шапталi многiя, але баялiся сказаць гэта ўголас.

I вось кат схапiў Элiзу за руку, але яна хутка накiнула на лебедзяў зялёныя сарочкi, i ледзь толькi сарочкi дакраналiся да iх пер'я, усе адзiнаццаць лебедзяў ператваралiся ў прыгожых прынцаў.

Толькi ў самага малодшага замест левай рукi засталося лебядзiнае крыло: Элiза не паспела давязаць рукаво на апошняй сарочцы.

- Цяпер я магу размаўляць! - сказала Элiза. - Я не вiнаватая!

I людзi, якiя бачылi ўсё гэта, пакланiлiся ёй i пачалi славiць, але Элiза страцiла прытомнасць i ўпала ў абдымкi братоў. Яна так напакутвалася ад страху i болю.

- Так, яна не вiнаватая! - сказаў самы старэйшы прынц i расказаў пра ўсё, што было.

А пакуль ён гаварыў, у паветры расплываўся водар быццам ад мiльёнаў руж: гэта кожнае палена ў вогнiшчы пусцiла каранi i парасткi, i на тым месцы, дзе яе хацелi спалiць, вырас высокi зялёны куст, а на iм чырвоныя ружы. А на самай верхавiне куста ззяла, як зорка, асляпляльна белая кветка.

Кароль сарваў яе, паклаў на грудзi Элiзы, i яна прачнулася.

Тут усе званы ў горадзе зазванiлi самi па сабе, птушкi зляцелiся цэлымi выраямi, а да палаца пацягнулася такое шчаслiвае шэсце, якога не бачыў яшчэ нi адзiн кароль!

ГАНС ДАЎБЕШКА