Неизвестно - Дубянецкі Страница 10

Бяду заўважылі даўно. Але ж гэтая ўсенародная бяда дапамагала камуністам будаваць сацыялізм. Знайдзіце ў сьвеце краіну, у якой бюджэт на палову складаўся б са сродкаў, выпампаваных у насельніцтва… за яго спойваньне. Такая дзяржава ёсьць – гэта Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік. Яго казна дагэтуль залежыць ад колькасьці прададзенага алкаголю. Знайдзіце ў Расіі (ды і ня толькі) такога кіраўніка сельскага раёну, які б не прасіў умольна “вобласьць” “тэрмінова прыслаць хоць вагон гарэлкі, я то няма чым плаціць зарплату рабочым і служачым”. Такіх ня знойдзеце!

І ўсё-такі перыядычна абвяшчаюцца кампаніі “барацьбы супраць п’янства”. Абвяшчаюцца, каб паказаць, быццам бы “партыя і ўрад” змагаюцца супраць гэтага зла, а на самай справе, каб напоўніць апусьцелую казну за кошт чарговага неймавернага павышэньня цэнаў на гарэлку. Ні разу пасьля сваіх гучных пастановаў “партыя і ўрад” не скарачалі выпуск гарэлкі, не зачынялі бровары? Незалежна ад гэтых пастановаў, а можа, згодна з імі, Дзяржплан і Мінфін няспынна павялічваюць вытворчую праграму сьпіртавой прамысловасьці. Час ад часу зьяўляюцца ўсё новыя і новыя “гатункі” архідрэнных гарэлак і вінаў, з кепска ачышчаных пладоў, з рознымі падазронымі дамешкамі. Так СССР стаў радзімаю такой сусьветна вядомай атруты, як “чарніла”, якое якраз найбольш забівае і калечыць людзей і іх патомства.

І кожны раз “высакародныя” кампаніі захлынаюцца прагнасьцю “партыі і ўраду” да лёгкіх народных грошай.

Пачатак цяперашняй, гарбачоўскай, кампаніі дае падставы меркаваць, што і яна захлынецца. Захлынецца “перагібамі” – непазьбежнымі спадарожнікамі ўсіх партыйных шырокіх кампаніяў. І гэтыя перагібы ў мільярдны раз сьведчаць пра якасьць і нават варожасьць партыйна-савецкіх функцыянераў да “свайго” народу. Прыклады? Калі ласка. Тых, гістарычных, “перагібаў” чапаць ня будзем. Яны вядомыя ўсяму сьвету. Гэта “перагібы” перыядаў рэвалюцыі, чырвонага тэрору, ваеннага камунізму, калектывізацыі, перыяду т. зв. “парушэньняў сацзаконнасьці” ці масавых дэпартацыяў і расстрэлаў мільёнаў людзей. Не зьлічыць і драбнейшых “перагібаў” – такіх, як разбурэньне бажніцаў, багахульства і іконаборства. Поўна было і ёсьць “бязьвінных”перагібаў”, што спадарожнічаюць патрэбным і непатрэбным кампаніям, як асушэньне балотаў, абвадненьне засушлівых зямель, лесаахоўныя палосы, разбурэньне “бесперсьпектыўных” вёсак і г. д.

А вось нью-перагібы “антыалкагольныя”.

Мае знаёмыя 1 чэрвеня жэняць сына. Месяц прыкладна назад яны аформілі заказ у нейкім харчблоку на вясельны банкет. Цяпер ім аб’явілі, што застольле “можа быць толькі безалкагольнае”. Вядома, што нармальныя людзі адразу адмовіліся ад такой “паслугі”. Але ж абурэньне бездапаможнае. Як можна так па-сьвінску ставіцца да людзей? Цяпер жа яны не пасьпеюць наладзіць вясельле ў сябе дома. Даўно ўжо гасьцям парассылалі запрашэньні, значыць, і перанесьці на іншы дзень цяпер ужо позна.

У Менску, дарэчы, 1 чэрвеня будзе расьпісвацца ў загсах 150 пар. Гэта 150 вясельляў. Большасьць з іх апынулася, як і мае знаёмыя, у такім становішчы. А на колькі яшчэ дзён наперад былі аформленыя вясельлі? Думаю, увесь чэрвень расьпісаны: 30х150=4500 вясельляў. Ну, скінем 1000, бо ў рабочыя дні, як правіла, праходзіць праз загсы менш гэтых цырымоніяў. Застаецца 3500. Кожнае вясельле ў сярэднім гэта 50 чалавек. 3500х50=175 000. Во, арганізатары вясельляў павінны тэрмінова шукаць спосабы прытуліць столькі “савецкіх людзей”! А вазьміце ў маштабах усёй “савецкай” краіны. А вазьміце ня толькі вясельлі, а таксама замоўленыя і “раскіданыя” банкеты з іншай нагоды, скажам, юбілейныя. Але ўсё гэта мала турбуе старанных выканаўцаў “волі партыі”. Што ім той самы “просты савецкі чалавек”!

27 мая 1985 г. 85-годдзе з дня нараджэньня Уладзіміра Жылкі. Беларуская прэса слаба адзначыла гэтую падзею. У часопісе “Беларусь” №5 і ў апошнім “Ліме” невялічкія артыкулы з адным і тым самым партрэтам юбіляра. “Беларусь” дае слова сапраўднаму жылказнаўцу Уладзіміру Калесьніку. “ЛіМ” надрукаваў зацемку ўчарашняга асьпіранта Язэпа Янушкевіча. Абодва матэрыялы складзены так, што малады нявопытны чытач і не даведаецца праўды пра гэтага выдатнага нашага творцу.

Вось мэтр Ул. Калесьнік: “Паэт захварэў тады (пасьля 1917 году – М.Д.) на вельмі небясьпечную хваробу – туберкулёз лёгкіх, якая абмежавала яго дзейнасьць і ўвогуле зямны шлях трыццацьцю трыма гадамі”. І больш пра апошнія гады паэта – ні слова! Памёр, маўляў, на сваёй радзіме ад небясьпечнай хваробы. Але ж да апошніх сваіх дзён “паэт быў верны сацыялістычным ідэалам і горача ўхваляў, хоць і сьціплыя яшчэ ў тую пару, здабыткі рэальнага сацыялізму”.

Большага зьдзеку над ахвярай гэтага “рэальнага сацыялізму” і нельга нават уявіць сабе.

А як малады навуковец, ад якога можна яшчэ чакаць максімалізму, апісвае апошні перыяд жыцьця Ул. Жылкі? Паслухаем Язэпа: “З 1920 г. Жылка цяжка хварэе на сухоты”. Далей аўтар нанізвае адзін на адзін гады замежнай вучобы, выданьня паэмы “Уяўленьне”, зборніка “На ростані” і іншых падзей у жыцьці паэта. Асаблівы акцэнт Язэп робіць на пераезд Жылкі ў СССР: “Паэт не застаўся на ростанях, а абраў для сябе, бадай, адзіна правільны шлях: у 1926 г. пераехаў у Савецкую Беларусь і актыўна… ўключыўся ў культурнае будаўніцтва рэспублікі” Далей наіўнаму чытачу паведамляецца пра выпуск у 1927 г. апошняга зборніка “З палёў Заходняй Беларусі”, аўтар якога быў “перакананы: сацыялістычная ява стане рэчаіснасьцю і на захад ад Мінска” і пра тое, што “паэт памёр ва ўзросьце 33 год…”

Толькі вось не сказана, дзе памёр. А ў Янушкевіча была зручная нагода сказаць пра гэта. За некалькі радкоў да свайго подпісу ён згадвае, што Ул. Жылка працаваў настаўнікам беларускай літаратуры ў Менскім музычным тэхнікуме. А што калі б гэты сказ дапісаць “…настаўнікам рускай літаратуры ў медыцынскім тэхнікуме гораду Уржума Кіраўскай вобласьці РСФСР”.

Думаю, што цэнзар альбо не заўважыў бы гэтай прынцыпова важнай прыпіскі, альбо не прыдраўся б да яе. Затое чытач быў бы з’арыентаваны, што Уржум – гэта месца прымусовай ссылкі беларускага паэта. Наш чытач прывык ужо да такой “дынамікі” ў кар’еры выдатных асобаў. Праўда цяпер ужо цэнзураю ўзяты курс на поўнае замоўчваньне фактаў масавай бальшавіцкай рэпрэсіўнай палітыкі супраць заняволеных народаў...

А за што ж, Юзічак дарагі, арыштавалі і замучылі Жылку? А ці не за тое, даражэнькі, што ўбачылі ў яго асобе сапраўднага свайго класавага ворага. Дарэчы, як і ў асобе кожнага рэпрэсаванага тады беларускага дзеяча – а іх вялікія тысячы мы цяпер налічваем, як і ў асобе кожнага сасланага ў Сібір заможнага селяніна, гараджаніна, інтэлігента, якіх мы цяпер лічым мільёны!

Трэба б яшчэ пагартаць астатнія выданьні гэтага перыяду – што яны пішуць пра Ул. Жылку. У такім салідным выданьні, як “Полымя” – няма нічога. Не памятаю 5-га нумару “Маладосьці” – можа, што і ёсьць. А як “рэспубліканскія” газеты? У “Звяздзе”, напрыклад, ён жа нават працаваў пасьля Прагі.

Усе друкаваныя даведкі пра гэтага сьветлага Чалавека – няпоўныя і недакладныя, у тым ліку, і ў БелСЭ. А вось у Кароткай энцыклапедыі БССР, у яе 5-ым томе, які выйшаў у сьвет на дзесяць гадоў пасьля “жылкаўскага” тому БелСЭ, ёсьць хоць згадка, што з 1931 году ён працаваў у Кіраўскай вобласьці. Але ж гэта выданьне лічыцца крамольным. У ім шмат якія ацэнкі (у т. л. на А.Гаруна) “лібералізаваныя”, што было заўважана нават у ЦК КПСС. Скажу, што на контртытуле гэтай энцыклапедыі ў складзе Рэдакцыйнай калегіі стаіць і прозьвішча “М.Ф. Дубянецкі”, ня без удзелу якога сёе-тое ўдавалася ратаваць ад поўнай крэцінізацыі…

26 чэрвеня 1985 г. Праходзячы паўз Дом фізкультуры таварыства “Спартак”, я вырашыў яшчэ раз агледзець яго з усіх бакоў. Гэта ж колішні кафедральны Марыінскі касьцёл! Помнік барока 17 стагоддзя. Мала хто пра гэта ведае, бо будынак гэты заціснуты з абодвух бакоў іншымі сьценамі і з вуліцы можна бачыць толькі яго галоўны фасад.

Гледзячы на гэты фасад, ніхто ўжо не ўгадае, што стаіць перад старажытным цудоўным храмам, перад колішняй трохнефавай базілікай. Не дарэмна той архітэктар, што перапланіроўваў касьцёл усярэдзіне і перабудоўваў яго фасад, названы ў БелСЭ – Драздоў яго прозьвішча. Ён прыбраў з фасаду ўсе асаблівасьці культавага збудаваньня. Аднак тры астатнія вонкавыя сьцяны, якія можна ўбачыць толькі адтуль, куды я прыйшоў, не пацярпелі ад руплівасьці М. Драздова. Уласна кажучы, гэта і ня тры сьцяны, а цэлы комплекс сьценаў, з дзьвюма капліцамі пад купалападобнымі дахамі.

Я пераканаўся, што рэстаўраваць гэты старажытны будынак можна. Падумалася яшчэ і шырэй пра магчымы лёс нашых былых сьвятыняў. Як вядома, большасьць іх зьнішчана дашчэнту, прытым ня войнамі, а бальшавікамі. Нават пасьля самых жорсткіх войнаў (а лагодных над нашай зямлёй не было) заставаліся хоць сьце­ны. Бальшавікі, калі зьнішчалі, дык ужо дашчэнту. Некаторыя, разграбіўшы, разграміўшы, ператварылі ў архівы ды склады. Крыху выратавалася, выстаяла і дагэтуль зьяўляюцца пакуль храмамі дзеючымі. Праўда, нярэдка былыя каталіцкія сьвятыні дайшлі да нас ужо як праваслаўныя. У тым ліку і Менскі барочны касьцёл бернардзінак пасьля акупацыі ў 1793 годзе рускімі Кацярына ІІ аддала праваслаўным. Цяпер гэта галоўны праваслаўны храм на Беларусі. Калі Беларусь будзе Беларусьсю, такія храмы ні ў якім разе ня будуць вяртацца першапачатковым гаспадарам. Гэтыя выдадуць дароўную грамату цяперашнім гаспадарам аб перадачы на вечныя часы ўсіх атрыманых у свой час чужых храмаў. Кожная рэлігія будзе мець дастатковую колькасьць сьвятыняў.