Неизвестно - Гапееў Ведзьміна тоня Страница 16

Мікалай Рыгоравіч па карту прыехаў сам – бацька перадаў, што сын закончыў працу.

Разглядваў ён яе хвілін дзесяць, водзячы пальцамі, ціхенька мармычучы нешта.

– Я толькі вышыні не праставіў... – нясмела сказаў Віталь.

– А? Што? – адарваў позірк ад карты старшыня.

– Ну, трэба яшчэ паказаць узроўні ўзгоркаў, нізін. Але тут працы многа вельмі, тэадаліт трэба.

– Ну, я ўсе горкі-ўзгоркі і сам ведаю, тут гэта не надта трэба... Ай, малайчына, вось гэта работа! Алена Пятроўна! – крыкнуў ён да маці, якая якраз вярнулася з фермы, з ранішняй дойкі. Пра цікавасць старшыні да карты яна ведала – муж расказаў.

– Што вы тут, Рыгоравіч, разам з маім сынам маляваннем рашылі заняцца? – пасмейвалася маці, заходзячы ў пакой, але ў голасе яе былі чутны задаволенасць і гонар за сына.

– Не, я вось хачу купіць у вашага сына яго карту. А паколькі яму няма яшчэ шаснаццаці, то павінен у бацькоў дазвол спытаць.

– Як хоча прадаваць, то няхай прадае! – маці ласкава глянула на Віталя. – Прасі даражэй, сын!

Віталь разгубіўся – жартуе старшыня ці не?

– Э, хлопча, – паківаў пальцам Мікалай Рыгоравіч. – Скончыліся часы, калі “за так” было. Запомні: толькі тады будзе ва ўсім парадак, калі будзе аплачвацца ўсякая праца! От, тады і толькі тады... – Ён задумаўся на хвіліну, нават лоб рукой пацёр.

– Ну, зробім так, калі ты супраць не будзеш: падыдзеш заўтра разам з бацькам да мяне адразу пасля нараду. Мы заключым дагавор на выкананне работ – тады ты нам карту, мы табе грошы. Лады?

– Лады, – адказаў Віталь, а сэрца забухала так моцна, што, здаецца, і іншым чуваць яго было. З ім, які толькі сем класаў скончыў, сам старшыня заключае дагавор…

Мікалай Рыгоравіч яшчэ нахіліўся над картай, памацаў.

– Бач, на кляёнцы намаляваў. Добра, не парвецца...

– То забірайце цяпер, – Віталь прысеў, стаў скручваць карту. – Вы ж...

– Не, не абману, – заўсміхаўся старшыня.

Было бачна, што яму вельмі хацелася ўзяць карту менавіта цяпер, трымаць яе ў руках...

Ды то было год таму. І справа была, і грошы, дарэчы, не малыя атрымаў Віталь – на джынсы і красоўкі хапіла.

Сверб картаскладання грыз яго ўвесь год. І неяк на вечар у школе, прыўрочаны да Дня абаронцаў Айчыны, запрасілі школьнікі Кароту Васіля Яўменавіча, прасцей кажучы, дзеда Васіля. У гады вайны быў дзед Васіль сувязным, а пазней і партызанам. І вось расказваў ён, што адной зімой невялікі атрад партызан уратаваўся ў час блакады на Савіным востраве Ведзьмінай тоні.

Пра Ведзьміну тоню Віталь чуў раней: пяць невялікіх, аднолькавых астравоў вакол чорнага возера. І тады як стрэліла: там ёсць нейкая загадка! Вось скласці дакладны план Ведзьмінай тоні, каб глянуць на яе нібыта зверху – і ўсё адразу стане ясна.

Вырашыў, што абавязкова трэба будзе вымяраць і вышыні астравоў – а што, калі яны сапраўды штучныя? Гэта лёгка будзе праверыць.

Вясну ён правёў у пошуках – яму трэба была самая падрабязная карта вобласці. Адшукаў: Ведзьміна тоня была пазначана там невялікім кружком – два кіламетры ў дыяметры, а вакол – балота. Зразумела ж, ніякіх астравоў там не было.

Потым Віталь сам майстраваў секстант – прыбор для вызначэння геаграфічнай вышыні і шырыні месца. А што – брацца сур’ёзна за справу, то трэба на месцы вызначаць дакладную кропку.

З адным толькі ніяк не атрымлівалася. Рэльеф мясцовасці вызначаць – два чалавекі трэба. Ды і аднаму ў такую экспедыцыю – за пяць кіламетраў ад вёскі страшнавата ісці. І бацькі не пусцяць... Віцька быў напачатку згаджаўся, хоць і мала яго гэта цікавіць. Вось Эдзік прыехаў – то добра. Не атрымлівалася ў іх сяброўства раней. Эдзік толькі з Віцькам вадзіўся, але ж цяпер Эдзік на соў папаляваць хоча. То на табе соў, а ты мне дапаможаш...

Віцька быў дома – ляжаў на надворку ў гамаку, які сам зрабіў са старога саматканага, але яшчэ моцнага пакрывала, і чытаў.

– Здароў, – павітаўся Віталь.

– Здароў, – абыякава адказаў Віцька і не адклаў кніжку ўбок, застаўся ляжаць.

Віталь трохі разгубіўся – ён адчуў сябе лішнім, быццам у нечым вінаватым перад сябрам.

– Ну, што мы наконт Ведзьмінай тоні рабіць будзем? Лета кароткае, – нясмела пачаў Віталь.

– Што хочаш, тое рабі, – так жа абыякава, як і павітаўся, адказаў Віцька.

– Дык жа... разам збіраліся. І Эдзіка б узялі...

– Вось яго і бяры.

– Дамаўляліся ж: разам.

– А я перадумаў.

– Ну, што ў цябе за настрой? – Віталь загаварыў горача: – Мне бацька абяцаў камеру з “кіраўца”, з яе лодку б зрабілі – паплавалі б, рыбы вунь колькі налавілі б.

– Не хачу я рыбу лавіць! – закрычаў раптам Віцька, сеў у сваім гамаку, кінуў побач кнігу. – Бяры Эдзіка і ідзіце хоць рыбу лавіць, хоць птушак біць!

– Чаго ты крычыш? – з веранды выйшла сястра Жэнька. – Да цябе чалавек прыйшоў, а ты вызверыўся, як сабака на палку. – Яна павярнулася да Віталя. – Віталік, вазьмі мяне з сабой! – і вочы яе гарэзліва бліснулі.

Віталь пачырванеў – ён заўсёды чырванеў, калі з ім загаварвала Жэнька, бо Жэнька што ні скажа, то ўсё з нейкім падтэкстам. Кпіла яна, гэта было ясна. Ну, баязлівы трохі Віталь перад дзяўчатамі, ну, не ўмее ён з імі размаўляць, ды, зрэшты, – аб чым размаўляць? Тое, што цікавае для Віталя, нецікавае для дзяўчат...

На гэты раз на Жэнькіну шпільку Віталь змог адказаць, як ён сам падумаў, з годнасцю:

– Не вазьму. У балоце дзяўчатам рабіць няма чаго.

– А вы чаго ў балота палезеце? – па-сапраўднаму здзівілася Жэнька. – Па ягады рана яшчэ...

– Па чорта лысага! – буркнуў Віцька, павярнуўся да Віталя. – Нічога я не хачу!

Віталь адчуў сябе прыніжаным, быццам ён прыйшоў нешта прасіць, толькі яму патрэбнае, і над ім пасмяяліся і паказалі на дзверы. І цяпер ён не ведаў, як яму быць, што сказаць. Ну, хіба ж яны не дамаўляліся вясной на ўроках аб гэтым паходзе? Хіба не ўсё было дамоўлена? Яго закранутая годнасць мо і патрабавала сказаць на развітанне нешта рэзкае, але Віталь адчуваў, што сённяшні Віцькаў настрой – з-за нейкай другой невядомай прычыны і злуе Віцька не на Віталя. Але ж і крыўда душыла, бо калі нешта не так было ў Віцькі, то чаго на ім, Віталі, ён зрывае сваю злосць? Прывык, што Віталь ніколі не пярэчыць, прывык камандаваць...

Віталь моўчкі, панура апусціўшы галаву, пайшоў з надворка. Так нічога і не сказаў. Што тут было казаць, калі такая справа – астравы Ведзьмінай тоні – для яго сябра, з якім восем год прасядзеў разам за адной партай – чорт лысы? Няхай мінулым летам Віцька быў у доме адпачынку, потым – у бабулі недзе на Украіне, а Віталь адзін складаў тую карту. Дык хіба не Віцька выгаворваў яму потым: мог бы, маўляў, і пачакаць, разам бы ездзілі, вымяралі... І на гэта лета такія планы яны будавалі, так абмяркоўвалі...

І што рабіць? Не хацелася ісці да Эдзіка. І гэты не захоча. Ды і не сябры яны, і, адчуваецца, наўрад ці атрымаецца сяброўства. Ісці аднаму? У лодцы плаваць па Ведзьмінай тоні аднаму бацька не дазволіць. І ці дазволіць яшчэ ісці ў тое балота. Ат, што тут плакаць раней часу. Напачатку трэба распытаць каго аб астравах, аб сцяжынках на балоце. Вось спытаць асабліва няма ў каго – толькі ў дзеда Васіля.

Віталь, які ўжо быў намерыўся ісці да сваёй хаты, крута развярнуўся і пайшоў у другі канец вёскі.

У гэты час дзеда Васіля можна было застаць за адной справай: ён плёў кошыкі. Сядзеў у цяньку пад кустом бэзу на нізкім зэдліку і працаваў. З боку паглядзець, дык адразу здавалася, што марудна працуе дзед Васіль. Але вось ідзе хвіліна за хвілінай, а рукі дзеда Васіля не спыняюцца, не запавольваюцца. Такое адчуванне, што дзед Васіль гэта адно, а рукі яго – асобна, нешта другое. Не рукі, а маніпулятары: ніводнага лішняга руху. Лазіну ўзяла адна рука, другая ўжо трымае нож, рукі сустракаюцца – галіна ўжо абрэзана, нож кладзецца, канец галіны ўстаўляецца, праз рэбры кошыка перабіраецца, зноў нож мільгае і новая галіна ў руцэ...

– Дзень добры, дзед Васіль.

Стары, не прыпыняючы работу, глянуў на Віталя, уклаў акуратна лазіну ў рэбры, не спяшаючыся, як і працаваў, адставіў асцярожна напалову гатовы кошык убок.

– Здароў, малец. Што хацеў?

Віталь падышоў бліжэй, прысеў перад дзедам Васілём.

– Да вас я – сын Антона Аўдзеева, Віталь. Параіцца хачу. Справа ў мяне такая...

– Ведаю я цябе, Віталь, хоць ты і па ранеты мае не лазіў. Раз справа – бяры ля сянец зэдлік, нясі сюды, пагутарым, – сур’ёзна адказаў стары, а сам дастаў з кішэні сваю пацёртую бляшанку з тытунём.

Віталь прынёс зэдлік, сеў, чакаў, пакуль дзед згорне цыгарку.

– Ну, кажы сваю справу, – пыхнуў убок воблачкам дыму стары.

– Памятаеце, дзед Васіль, вы былі ў нас у школе і расказвалі аб вайне. Вы тады Ведзьміну тоню ўспаміналі. А я... некалі мы з бацькам там рыбачылі, такія два карасі злавілі – ледзь выцягнулі. Там гэтыя астравы... Ну, глядзіш, як быццам іх нехта спецыяльна насыпаў. А ў нас жа кажуць, што некалі быў яшчэ востраў, пасярод самага возера, ды на дно апусціўся... Ну, я хачу праверыць...

– Што, на дне востраў шукаць? – прыжмурыўся дзед Васіль.