Сяргей Балахонаў - Сьмерць лютністы Страница 2

— Твой стыль, Міхасю, знаеш. А яна хаця ведае?

— Хто? — пуставойтаўскім тонам выдыхнуў жаўнер.

— Я дурэю як той Халімон на каранацыі! Двох дарослыя людзі, а такім блазноцьцем маецеся!

— Ну, Яўмене, хто ж вінен, што ўсё так атрымліваецца? Ізноў жа — вайна.

— Так, вайна — поўны мех гаўна. Але ж, як кахаеш, то бяры сваё каханьне ў рукі, не зважаючы ні на што. І ня трэба тут расейскую раманістыку ўдаваць.

— Ды якая там к кадукам сабачым рамані стыка?

За пару кварталаў побач загрукаталі аўтаматы, перарваўшы гутарку. Хлопцы хуценька- хуценька разьвіталіся й разьбегліся на розныя бакі.

Падобная, ды не зусім падобная размова адбылася пазьней між Кудзенікам і Лагуцёнкам. Лютніста ўвесь час блазнаваў, пра што б змагар ні казаў. Справа вымагала сур ’ёзнасьці, і Яўмен адно таму вырашыў пагаварыць з Анатолем, бо знаў яго ўжо ў справе, калі бясшумна прыбралі бурмістра аднаго зь няблізкіх местаў. Інакш бы з музыкам ні пра што ісьціся не магло б. І гэтым разам ён пагадзіўся браць удзел у апэрацыі, але ані мізэрнае капулькі не суцішваў свайго сьмеханьня.

— Яўмене, як памру, то забяры ты сабе маю жонку. Яна бяз добрага мужыка засохне, як тая чараціначка. А я ж няверны муж у яе. Помню, быў я ў адным месьцейку ў вайсковай зоне. О, тамака ў мяне была жанчынка!

— Анатоль, што ты ўсё мянціш як мянташка? Няма моцы куды задзеці? Га? Сотку а пятсотку я наслухаўся аб тваіх прыгодах. Наконт „памру“ ты ня рохкай. Як шанцуе, то й карова танцуе: і танго, і факстрот. Жонка ў цябе, што праўда, баба ладная, але не майго густу, далібог. Кантралюй, калі ласка, свае эмоцыі. Згодна?

— Лады, пане Яўмене. Ты растлумач мне толькі, пры чым тут Лапіцкі? Я разумею — ён салдат, жаўнер нават, аднак жа нейкі ён млявы. Дый Ганульку, відна, кахае. І чуе маё сэрцайка, што пераканае ён яе ўрэшце.

— Анатоль! Кантралюй эмоцыі. Гэты млявы жаўнерык у 41-м 22 чэрвеня тутака столькі бальшавікоў парэзаў, колькі ты, мабыць, свойскіх кабанчыкаў за ўсё сваё жыцьцё не закалоў. Наш гэта чалавек. Што да Г анулькі, дык я не разумею тут твайго інтарэсу. Дый справы гэта не датыкаецца.

— Як жа? Я ж яе з 37-га пераконваю, ды ўсё безвынікова. А ён.

— Ён, дарэчы, яшчэ ніякіх канкрэтных захадаў не рабіў.

— Не рабіў?! А ў газэтках вершы хіба для Гітлера з Гёбэльсам друкуе?

— Ха-ха. Ну ладна, мо й для Ганны. Але сучасную жанку вершыкамі пераканаць цяжка.

— Думаеш? Але ж як прыгожа гучыць, халера красная: „Хочу краскі зьбіраць у тваім сьветлым садзе.“

— Добра балбатаць, але справа больш талераў каштуе. Пабачымся.

— Давай.

Змагар і лютніста парукаліся на адвітаньне. Кудзенік пайшоў, агулам задаволены шматплянавай размовай. Музыку было мулкавата з прычыны свомасьцяў собскага характару, наяўнай у галаве інфармацыі ды вельмі потных рук.

На вуліцы Янкі Купалы Міхась заўважыў і азваў Ганну. Тая сьцепанулася, убачыўшы за сабою чалавека ў форме. Але зразумеўшы, што за ёй знаёмца, прашаптала:

— А, гэта ты. Дабрыдзень.

— Дабрыдзень, Гануля.

— Слухай, Міхаську, я нешта ня цямлю, што за ўродзтва ты надрукаваў у „Беларускай Газэце“?

— Ты што, ясачка? Гэта ж паэзія чыстае красы!

— Ага, усе гэтыя „краскі“ ў маім „садзе“, усе гэтыя „чарэсьні“ на маіх „дрэвах“? Міхаську, ты ня цар Салямон, а я не Суламіта. Гэта не паэзія, а парнаграфія. Нашто ты прыплёў мяне ў гэты верш?

— Чаму цябе? Гэта няма ж нічога пэўнага, адно лірычны герой зварачаецца да Madchen von seiner Traumen...

— Прабач, але не ўважай мяне за дурніцу. Тамака пасьля першай страфы шэсьць радкоў пачынаюцца зь літараў, якія складаюць маё імя — ГАНУЛЯ.

— Дык жа не адна Г ануля ў генэральнай акрузе.

— Ды глупства. — пачала была тлумачка, але жаўнер зрабіў тое, чаго было цяжка спаткаць у даваенным і рэдка сустрэць у ваенным Менску на людных месцах.

Ён проста-ткі затакаваў паненку і, узяўшы ў абдоймы, пачаў цалаваць. Тая тарганулася колькі разоў, выяўляючы прыліковы супраціў, але неўзабаве хлапец адчуў, што ейныя вусны адказваюць гэткім жа жаданьнем і пяшчотаю. „Bravo, bravo, Soldat! “ — пацяшаўся патруль, што прайшоў паўзбок цалавальнікаў.

Працяг быў пэўным — выявілася, што любоў для нармальнае беларускае паненкі — гэта ўсё, без увагі на вайну ды іншыя завады, прыгоды, нагоды. Калімілосная дзея скончылася, Ганна аблілася сьлязьмі: „Міхасю, мой міленькі, у нас нямашака жаднае прышласьці. Мы згінем. Вернуцца саветы і ўчыняць тут тры, чатыры, а то нават і дзесяць новых 37-ых гадоў. І ўсе будуць маўчаць. Яны заўсёды маўчаць. Баранкі Божыя... Кахаем? Але сэнсу, родненькі? Колькі з таго сэнсу ? Трэба ўцякаць адгэтуль за тры моры, а то й яшчэ далей“. Хлопец ня мог суцішыць гэтыя раптоўныя сьлёзы каханае дзяўчыны, таму адно церабіў ейныя доўгія ядвабныя валасы, думаючы зусім па-і ншаму й пра іншае.

Паводле задумы Кудзеніка, у прызначанай апэрацыі галоўную ролю мусіў граць Міхась, а Лагуцёнак адно падстрахоўваць. З тае прычыны лютніста ведаў пра ўдзел у справе жаўнера, а жаўнер пра здольніцтва лютністы й не здагадваўся. Кожны мусіў адказваць адно за сваю валоку ў акцыі. Кудзенік рыхтаваў адыход. Сустрэўшыся на

Камароўцы зь Міхасём, ён раскрыў яму галоўныя драбнічкі будучага дывэрсійна-патрыятычнага спэктаклю: „Марат мусіць чакаць на сувязнога ў кавярні. Адрас на паперцы. Прачытаўшы, спалі. Заміж сувязнога ідзеш ты. Ён усё адно ня знае таго на твар. Аднак жа і ў нас пра Марата няшмат гушчы. Вонкавая прыкмета: у рукох тр ымацьме „ Volkischer Beoba chtef“. На пар оль: „Извините, у вас нет родственников на Шкловщине?“ — ён павінен адказаць: ,„Родственников нет, но знакомых хватает^. Страляеш. Не забудзь кантрольны ў мазгаўню. Бяжыш вонкі. Там цябе чакацьме наша машына. Усё будзе добра“. Лапіцкі й сам быў перакананы, што справа пакоціцца па аптымістычнай каляіне, нягледзячы на блізкую камісарскую кроў. Ён усьміхаўся, і змагару рабілася трохі ніякавата, хаця ён ніколі ня траціў упэўненасьці ў сваіх задумах, і ўпэўненасьць гэтая ніколі яшчэ не падводзіла. Яўмен працягнуў Міхасю пару сотняў райхсмарак на „бягучыя расходы“ ды, ціснучы руку, шапнуў: „З Богам!“ Апэрацыя пачалася.

Міхась, наколькі дазволілі магчымасьці, апрануўся згодна з апошнімі павевамі моды акупаванага Менску. Форма ў справе не пасавала, але й не было ніякае ахвоты ўбірацца ў якія-любыя лахманы. Месца апэрацыі за саветамі было сярэдняй паршывасьці рэстарацыяй, каторая за немцамі зрабілася кавярняю ня менш сярэдняе прыстойнасьці. Лагуцёнак прыйшоў першым. Узяў сабе пляшку ліквору ды ўсеўся за вольны столік, адсунуўшы ў бок нешта з прэсы. Пацёгваючы з зусім малюпасенькага кілішка салодкі вішнёвы трунак, ён аглядаў пярэстую грамаду наведнікаў. Кабет ён аглядаў аж занадта пільна. І тыя, прымячаючы гэта, зьлёгку чырванелі, ружавелі й апускалі ўва ўройлівым стыданьні вочкі. Анатолева душа проста зіхацела ад замілаванасьці. Раптам ён заўважыў, што ў залю ўвайшла Ганна Сьметанчук. Забыўшыся пра асьцярожнасьці апэрацыі, ды, мабыць, пра яе самую, лютніста паклікаў знаёміцу за свой столік. Яна ўсьміхнулася, пагадзіўшыся на запросіны даўняга свайго ўдыгача. Лагуцёнак хацеў быў замовіць для паненкі кавы зь пячэньнем, але тлумачка запярэчыла, узяўшы сто грамаў гарэлкі ды пару канапак. Гамонка ня клеілася. Ганна чыста не рэагавала на жарты, выхілясы й выхваляньні суразмоўніка. І калі той чарговым разочкам згадаў пра любоў, яна нястрымана засьмяялася й сказала: „Які ты ўсё-ткі дурненькі, Анатоль. Я кахаю іншага чалавека. Кахаю, хаця й баюся кахаць. Разумееш?“. Лютніста мала што кеміў і быў зьбянтэжаны, як НКВДыст, якога арыштавалі ўласныя калегі.

Часам тым у тлум кавярні ступіў Міхась Лапіцкі, гатовы на дакладнае й спакойнае выкананьне справы. Сярод прысутнае публікі, здавалася, ніхто не адпавядаў вонкавай прыкмеце. Сэрца Міхасёва здрыганулася й зазьнібела, калі ён прыкмеціў Ганну й Анатоля разам. Збоку іхны бязладны дыялёг выдаваў на даволі мілую размову дваіх вельмі блізкіх сяброў. Падышоўшы да іх, жаўнер ціха павітаўся, і позірк ягоны прабег па стале, дзе між бутэлькі, кілішка й талеркі зь недаедзеным лусьцікам палёжвала „ Volkischer Beobachtef“. Міхась прыклаў руку да вачэй, спрабуючы спраўдзіць, ці не насланьнё гэта, якое папсавала яму зрок. Але зрок быў у парадку. Засунуўшы руку ў кішэнь сваёй марынаркі, ён спытаў у Лагуцёнка:

— Ізьвініце, у вас нет родственікаў на Шклоўшчыне?

Агаломшаны нечаканым цыркам, лютніста ляпнуў першае, што яму лучыла ў голаў:

— Родственікаў нет, но знакомых хватаець.

— На, курва бальшавіцкая, — Лапіцкі выцяг рэвольвэр і стрэліў тры разы ў грудзі Анатоля, які ня здолеў вымавіць ні слова, а толькі да немагчымасьці вырачыў вочы, што марна пыталіся: „Чаму?“ Жаўнер не прыглядаўся да гэтага, а, пацэліўшы ў пераносьсе, стрэліў яшчэ адзін раз. Дзея доўжылася пяць-сем сэкундаў. Наведнікі кавярні страпянуліся. Дзеўкі заверашчалі. Ганна сядзела моўчкі зь іспалатнелым тварам і халодна-крышталёвымі вачыма дарагое швайцарскае лялькі. З-за суседняга стала падхапіўся жгучий брюнет і, адскачыўшы ўбок, засьвяціў гэткаю ж пістуляю. „Предатель, фашистский холуй“, — прашыпеў ён ды ціскануў на цынгель. Стрэл, аднак, ня грымнуў. Міхасю не ставала часу мазгаваць, ці там была асечка, ці ёлупень забыўся зьняць з засьцерагальніка. Ён бліскавічна разьвярнуўся ды абрынуў рэшту агню сваёй зброі ў неспакойнага бальшавіка, каторы мог зусім унікнуць сьмерці, каб не высунаўся так неабачліва. Брунэт гэпнуўся долу. Для праверачнага стрэлу не было патрона. Разьбірацца з рэвольвэрам Марата зноў жа не хапала часу. Лапіцкі дастаў з- пад марынаркі вялікі паляўнічы нож, схіліўся над ворагам і прафэсійна, бязь лішніх ваганьняў ды разважаньняў, разрэзаў таму гсрла. Здумлена-пераляканая публіка маўкліва лыпала вачыма, робячы мінімальную колькасьць удыханьняў, а выдыханьняў яшчэ меншую. Узяўшы пад руку Г анну, Міхась памкнуўся да выйсьця. На дварэ стаяў абяцаны чорны „Мэрсэдэс“, каторы хутка паімчаў іх прэч ад месца дзівотных і трагічных супадзеньняў ды падзеяў.