Валянцін Блакіт - Шануй імя сваё Страница 21

— Хачу, Аляксей Сцяпаиавіч,— шчыра і прыязна наглядзеў Радзевіч.

Кунцэвіч трохі памяўся, не ведаючы, як пачаць і, галоўнае, як павярнуць непрыкметна гаворку да самага важнага.

— Я, Андрэй Паўлавіч, болей за дваццаць пяць гадоў адкіраваў. Усяго было: і добрага, і благога. Адно магу кожнаму, як на споведзі, сказаць: ніколі не крывіў душою перад народам. Дзела прошлае — перад начальствам, ды і перад вамі, чаго там хаваць, здаралася, а перад народам — ніколі. Ніколі на шкоду калгасу, на шкоду людзям не рабіў нічога. Як жа цяперака, на старасці гадоў, магу ўзяць грэх на душу?

— Які грэх?

— Развальваць тое, што ствараў, што людзі стваралі гадамі. Мне паверылі, з першага дня паверылі, а цяперака я іх павінен ашукваць, па-вашаму? Каб потым пляваліся, пальцам тыцкалі...

— Ты думаеш, Сурміла праваліць калгас?

— Каб не думаў — не гаварыў бы...

— Даруй, а ўсё ж, чаму ты так думаеш?

Кунцэвіч паглядзеў насцярожана, але, заўважыўшы ў яго вачах добразычлівасць, шчырую зацікаўленасць, супакоіўся.

— Не любіць Сурміла зямлі — во чаму! Чужак ён для сялянскай справы, не ад зямлі чалавек, хоць і вучоны...

— А між іншым, Сурміла абараніў дысертацыю па аграноміі...

— Зямлю трэба не па кніжках ды дысертацыях ведаць, а любіць зямлю трэба, карэннямі ў яе ўрасці, а не так: сёння — тут, заўтра іншую знойдзе...— Заўважыў, што Радзевіч не зусім разумев яго.— Ну, што, напрыклад, будзе з Сурмілам, калі ён пусціць калгас у трубу? Чым ён рызыкуе?

— Ясна што: пакараем, прагонім...

— I на новую пасаду ўвапхнеце!

— А што, па-твойму, вешаць трэба? — іранічна ўсміхнуўся Радзевіч.

— Не вешаць, вядома... А на добры розум рабіць так: напаскудзіў — трымай адказ перад людзьмі, на радавой пасадзе змывай сваю ганьбу. А так што: чхаў ён на ўсё — радавым усё роўна не пакінеце, знойдзеце пасаду ў іншым месцы. Ноччу, як злодзей, будзе вывозіць свае мэтлахі, каб людзям у вочы не глядзець...

Радзевіч слухаў і думаў: а ў старога ёсць доля праўды. На самай справе, чаго больш за ўсё баяцца скампраметаваўшыя сябе кіраўнікі? Каб не пакінулі, не дай бог, у тым жа калектыве — самалюбства не дазваляе. Летась Ігнацюк з «Дружбы» ледзь не на каленях умольваў: куды хочаце, на любую пасаду, абы не на месцы заставацца. I ўважылі. Пашкадавалі яго светласці самалюбства. Ды хіба аднаго Ігнацюка ўважылі... А, мусіць, дарма гэта робім, дарма шкадуем. Калі аскандаліўся, хай шукае аўтарытэт там, дзе згубіў яго, хай глядзіць у вочы людзям, якіх падвёў...

— А ўвогуле ты слушную думку падказаў,— ажывіўся Радзевіч.

Кунцэвічу было прыемна, што, нягледзячы ні на што, з ім лічацца, і гэта надало ўпэўненасці, заахвоціла сказаць яшчэ больш.

— Я мяркую, павінна быць так: калі ўпрогся хто у старшынскі вазок, трэба зрабіць перш за ўсё так, каб шляхі да адступлепня адрэзаць — хай рогам варушыць, выкладваецца без астачы, не думае, што можна беспакараннa даць дзёру. Узяць таго ж Сурмілу... Хто-хто, а гэты сабе шляхі назад ого як зарэзерваваў! Так зарэзерваваў, што нават для вас, райкома, стаў недасягальны...

— Ну, што ты заладзіў: Сурміла, Сурміла! Зрабіў нейкае страшыдла, бы на Сурмілу і ўправы няма! — нечакана ўзлаваўся Радзевіч, але тут жа схамянуўся, памяркоўна сказаў: — Канечне, Сурміла не святы. Яго церці і церці трэба! Малады, гарачы, вопыту не стае, але галава не дурная,

— Я ж не кажу, што дурная. Толькі розум не ў той бок...

— Ну, і суб’ектывіст жа ты, Аляксей Сцяпанавіч! — з лёгкім дакорам сказаў Радзевіч.— Сам жа ведаеш: у Сурмілы ёсць усё, каб стаць добрым гаспадаром. Памочнік яму талковы патрэбны. Во і памагай! Зробім праваю рукою, мо сакратаром партбюро рэкамендуем. Кіраўнік — галава, партыйны сакратар — душа калектыву...

— Не такая, як я, Сурмілу душа патрэбна, не-е...

— А якая?

— Каб у пятках сядзела, як Клімовіч...— горка ўсміхнуўся Кунцэвіч і рашыў да канца гнуць сваё, не паддавацца, ухіляцца ад прыкрай тэмы, якую навязваў яму Радзевіч. — I не такі малакасос гэты Сурміла, як вы кажаце. Чалавеку за трыццаць пяць, лысіна ва ўсю галаву, а вы ўсё ў маладых, нявопытных трымаеце. Ды ў яго гады людзі франтамі кіравалі, як, напрыклад, Чарняхоўскі, Іван Данілавіч. У яго гады Пушкін стаў Пушкіным. Ці вазьміце Цярэшку... Во, і аддайце нам Цярэшку, а?

Радзевіч задумаўся, і Аляксей Сцяпанавіч глядзеў на яго з надзеяй, амаль умольна.

— Не-е, Аляксей Сцяпанавіч! Цярэшка на месцы, і аб’ядноўваем вас не з Цярэшкам, а з Сурмілам — сам ра­зумеет... Цярэшка, сапраўды, харошы, з галавою гаспа­дар. Дзякуй табе за яго. А цяпер, Аляксей Сцяпанавіч, вазьміся, выпраўляй Сурмілу, памажы яму стаць на ногі. Ад нас будзеш мець самую моцную падтрымку...

— Крывое ды дзіравае выпраўляць цяжка...— расчаравана ўздыхнуў Кунцэвіч.— Надта ж я ведаю Сурмілу, каб можна было спадзявацца на яго выпраўленне, даверыць што важнае яму...

— I адкуль жа ты яго ведаеш так? — недаверліва паглядзеў Радзевіч. Яму чамусьці было дужа непрыемна, што Купцэвіч ніводнага добрага слова не хоча сказаць пра Сурмілу, сам толкам не ведаў, чаму гэта так кранае, проста было нейкае неасэнсаванае, цьмянае адчуванне, быццам, гаворачы толькі благое пра Сурмілу, Кунцэвіч кідае каменьчыкі ў яго, Радзевічаў, агарод. Што гэта атрымоўваецца? Атрымоўваецца, што Сурмілу ўсе ведалі, апроч яго, першага сакратара! Лазовік ведаў, Антоненка ведаў, Купцэвіч ведае, мо нават сакратарка з прыёмнай ведала. Усе вакол аналітыкі, празарліўцы, адзін ён, выяўляецца, быў сляпым, лапавухім дурнем... Во дажыўся!

— То адкуль жа ты яго ведаеш?

— Сусед пра суседа заўжды больш знае, чым той здагадваецца...— ухіліста, трохі зацята адказаў Кунцэвіч.

— Чаму ж маўчаў дасюль? Загаварыў, калі на хвост наступілі. Усе мы робімся прынцыповымі, як пачнуць наступаць на хвост...

— Чаму маўчаў? — не зважаючы на іронію, спакойна сказаў Кунцэвіч.— Думаеце, калі на пленуме ці якой нарадзе не выступіў, то і маўчаў? Мо і выступіў бы, але прамоўца з мяне — самі ведаеце які... А Сурмілу не раз перасцерагаў. I каб з людзьмі лічыўся, і каб носа не драў, менш з трыбун балабоніў, а больш рабіў, і калі надумаў сілком вёскі сцягваць, таксама перасцерагаў сур’ёзна. Мы ж, ведаеце, з «Гігантам» даўно спаборнічаем. Калі там быў Язылец, вялікую дружбу вадзілі, патрэбу мелі сустрэцца, параіцца, памазгаваць разам, талковае — пераняць адзін у другога, благое — пакрытыкаваць адкрыта, па-суседску. Харошы быў мужык, пухам яму зямля, заўчасна з’ела гэтая хвароба. А як стаў Сурміла — усё пайшло наперакос. Касавурыцца нечага, быдта ў тым, што у яго горш, не сам, а я вінаваты. Іншы раз так душа баліць, гаворыш: не рабі гэтага, падумай, а ён наадварот, бы спецыяльна на злосць мне робіць. Летась, помніцца, дажджы аблажылі з ранку да вечара, барометр на непагадзь паказвае, радыё перадае: цыклон над усёй еўрапейскай тэрыторыяй, а ён касілкі на луг павыводзіў. Людзі хмурыя, знарок не спяшаюцца — каму гэта хочацца дурную каманду выконваць. Пачакай, кажу, траву папсуеш, яна яшчэ і забучнець не паспела, пранясе дажджы — тады і касі на здароўе. Рагоча: мы не можам сядзець ля мора і чакаць пагоды, мы не можам чакаць міласці ад прыроды, нам карацін патрэбны... I што? Спляжылі гектараў сто — гной сабралі. Во табе і карацін! Давыскаляў зубы: міласці ад прыроды...

Радзевіч слухаў няўважліва — яго адольвалі сумненні. Па праўдзе кажучы, сумненні яго адольвалі з учарашняга дня, мо нават з пазаўчарашняга, калі на бюро раздзяліліся думкі. Спадзяваўся, што, выслухаўшы Кунцэвіча, развеецца, усё стане на сваё месца, аднак размова з Кунцэвічам не аслабляла, а ўзмацняла сумненні і не думала прыносіць той душэўнай раўнавагі, на якую спадзяваўся. У нечым стары, канечне, памыляецца, глядзіць аднабока, у нечым з ім цяжка не згадзіцца... Аднак што б там ні было, а паддавацца эмоцыям нельга. Машына запушчана, спыніць яе ўжо немагчыма... Большасць членаў бюро лічыць рашэнне правільным, і адступаць няма ніякага сэнсу... Вядома, Сурмілу заносіць, і, пэўна, Антоненка мае рацыю: былі аслеплены яго вучонай ступенню, яго ініцыятывамі і прамовамі. Праз тое і стала заносіць. Што ж, трэба папраўляць, вучыць. Гэта ў нашых сілах... Хоць, на добры розум, зрабіць гэта трэба было ўжо даўно. Насцярожыць павінны былі ананімкі, эканамічныя паказчыкі, тое, што калгас тры гады топчацца на месцы, а па некаторых пазіцыях нават здаў назад. Канечне, ён не заўсёды гладзіў Сурмілу па шэрсці, але надта ж падкупляла, як кранала Сурмілу за жывое, што Кунцэвіч вырваўся наперад. Калі старшыню калгаса кранае за жывое, што яго абышоў сусед, заўсёды радуе — такі старшыня будзе варушыцца, не схоча плесціся ў хвасце...

Але зараз адно ясна: трэба разводзіць Сурмілу з Кунцэвічам. Толку не будзе... Толькі куды падзець Кунцэвіча? Эх, каб яму адукацыю! Хоць бы які тэхнікум! Прашляпілі, ох як прашляпілі, што ў свой час не змусілі вучыцца! Ця­пер не паправіш, і спісваць з рахунку рана — такімі, як Кунцэвіч, не раскідваюцца... От каб яго сялянскую жылку ды Сурмілу!