Неизвестно - Дубянецкі Страница 28

Гэты свой драматычны тэзіс-заклік Алесь Барскі часта ілюструе адпаведнымі гістарычнымі прыкладамі. “Дзякаваць Богу прыкладаў у нас хапае! Уся нашая гісторыя – суцэльны прыклад упартай барацьбы беларускага народа за сваё самавызначэньне, за сваю незалежнасьць, за захаваньне сваёй самабытнасьці, супраць паланізацыі і русіфікацыі. (Перад гэтым тэрмінам у мяне машынальна ўпісалася слова “асабліва”, аднак я яго адразу і выкрэсьліў. Хоць русіфікацыя беларускаму народу прынесла непамерна больш бяды, чым паланізацыя, і дагэтуль яшчэ зьяўляецца нашым ворагам №1, але любому іншаму народу для найвялікшай яго трагедыі хапіла б і такой паланізацыі, якую перажыў і яшчэ церпіць беларускі народ).

Я бачу, што мне ня выбрацца з гэтага 15 нумару “Нівы”. Кінуўся ў вочы невялічкі, радкоў на 120, артыкул з актуальнай майму настрою назвай на польскай мове: “Klopaty z mniejszosciami” (“Клопат з нацменшасьцямі” – М. Д.). Аўтар зьлёгку прыхаваны пад крыптанімам “С. Я.”. Аніякага няма сумненьня, што гэта Сакрат Яновіч – найвыдатнейшы празаік сярод нашых беластаччанаў, чалавек з вельмі абвостранай нацыянальнай самасьвядомасьцю. Апрача гэтых зайздросных якасьцяў, Сакрат адрозьніваецца яшчэ і надзвычайнай сьмеласьцю. Будучы з нейкае прычыны ў стане афекту, ён кінуў у твар сваім тамашнім калегам вельмі неасьцярожны папрок. Соль папроку ў тым, што ў кіраўніцтве БГКТ і яшчэ сям-там – “усе кадэбісты – ці польскія ці савецкія”.

Гэта, мабыць, стала вядома названаму ўжо Бажку, і ён адразу данёс “па інстанцыі”, што Яновіч – агент імперыялістычнай разьведкі. Пачалі пільна вывучаць яго паездкі ў Менск, ці не нашкодзіў ён тут.

Усё гэта чыстая праўда, бо асабіста мне Бажко даводзіў, што “Яновіч усё ў нас выведвае і перадае за мяжу” і г. д. Шкада, што, як я бачу, Яновіч і Барскі ня мірацца. Ад Яновіча я ня чуў пра Барскага нічога дрэннага (і добрага нічога), а Барскі занадта шырока тут, у Менску, б’е свайго калегу па справе. Чаму? Трэба разабрацца! Трэба рэабілітаваць (палітычна) Сакрата. Ён галоўны там тэарэтык. А мне і ваяўнічасьць яго імпануе!

Ну, дык гэты самаы “С.Я.” узяў для свайго артыкулу той польскі загаловак не адвольна. Так называўся ў тыднёвіку “Палітыка” за 16 сакавіка г.г. артыкул прафесара Ежы Тамашэўскага. Я, на жаль, ня ведаю гэтага вучонага. Цяпер бачу, што гэта перадавых поглядаў чалавек.

Е. Тамашэўскі заклапочаны заняпадам нацыянальнай асьветы сярод нацменшасьцяў. Ён патрабуе і роўных шанцаў для ўсіх абітурыентаў і “прапускаць” іх у вышэйшую навучальную установу “праз сваю родную мову”. Скажам, беларусы замест польскай мовы здаюць пры паступленьні ў Варшаўскі універсітэт сваю, беларускую мову. Гэтым самым паглыбілася б пашана да сваёй мовы і ў вучняў пачатковых і сярэдніх школаў, і ў іх бацькоў.

Паляк Тамашэўскі абвінавачвае сваіх супляменьнікаў, што менавіта яны вінаватыя ў наяўнасьці “усялякіх узаемных нянавісьцяў, якія так шчодра пасеялі між намі мінулыя часы і эпохі. Яны цьвітуць асотам на недагледжаным полі, а выкарэньваньне іх трэба пачынаць ад польскага менавіта грамадства, якое якраз сваімі паводзінамі і прадвызначае настроі ды псіхалагічную сітуацыю сярод меншасьцяў. Пачынаць жа з адваротнага кірунку – гэта зайсьці ў сьляпы завулак – меншасьць ня можа быць іншай, чывмсьці адносіны да яе з боку большасьці. Гэта адназначнае, як нейкі закон прыроды!”

Скарыстаўшы добрую нагоду, Сакрат зноў высоўвае патрабаваньне ства­рыць беларускае выдавецтва, забясьпечыць яго нармальнай базай, пакончыць з саматужніцтвам у гэтай справе.

Некалі, калі “Салідарнасьць” была ў сваім эпагеі, Сакрат Яновіч прабіў на старонкі ваяводскай, вядома, польскай, газеты вялізны артыкул пра беларускія справы. Памятаю, артыкул называўся “Nasi Bialorusini” (назву, канешне, далі ў рэдакцыі, выдае слова: “nasi”). Ён быў поўны сьмелых абвінавачаньняў палякаў, патрабаваньняў да іх. Перш за ўсё патрабаваў вярнуць тое, што забралі і пазакрывалі, здаецца, у 1972 годзе – больш сотні беларускіх школаў (!), Музей, культработнікаў і г. д. Тады Сакрат патрабаваў прапарцыянальнага прадстаўніцтва ў партыйных і ўрадавых мясцовых і ваяводскіх органах. Сярод усяго насельніцтва ваяводства, даводзіў ён, больш за 50 адсоткаў беларусаў, а няма ад іх ніводнага дэпутата ў Сейме (!) і г. д.

Цяпер ён ніякай статыстыкі не дае, вырашыў “усыпаць” самім беларусам (прыкладна, як А. Барскі). Чым вышэйшую яны займаюць пасаду, кажа С. Яновіч, “тым менш такіх, што прызнаюць сябе беларусамі…”

Ох, як гэты папрок актуальна гучыць і падсавецкім беларусам! І тут начальнічкі ж усіх узроўняў “рюсачаць”.

Аўтар гэтага артыкулу ўсьлед за аўтарам артыкулу ў “Палітыцы” ставіць пытаньне ўвесьці “двухмоўе на тэрыторыях, заселеных меншасьцямі” – усе, скажам, публічныя надпісы, шыльды – на абедзьвюх мовах.

Вялікі дзякуй, перш за ўсё Ежы Тамашэўскаму за яго сапраўдны, здаровы “інтэрнацыяналізм”, за яго антышавінізм. Ну, і Сакрат малойчык, што ўхапіўся за дадзеную магчымасьць. Ён заўсёды ў нас зух!

І агромністае антыдзякуй савецкаму рэжыму за яго няправільнае стаўленьне да нацыянальнага пытаньня.

Хаця б “малюсенечкі” прыклад: сапраўдныя ўзаемадачыненьні міжнацыянальныя глушацца, у друк не выносяцца. Сярод рускіх і ценю, і духу Герцэнаўскага не засталося. Я ніколі ад іх ня чуў спачуваньня нярускім, затое словы пагарды чуў ледзь не да ўсіх нацыяў, у тым ліку, і беларускай, і украінскай.

Пад “абмеркаванай” вышэй рэцэнзіяй, назавём гэты матэрыял так, падвярсталі фальклорны “куточак”. Гэта пастаянная рубрыка “Нівы”. Цяпер тут зьмешчаныя ноты і словы даўжэзнай песьні веснавога цыклу “Посею я рутонькі”. Мова песьні – не літаратурная беларуская. Гэта адзін з варыянтаў заходне-палесскага, яцьвяжскага дыялекту.

І тут ня могуць не ўзьнікаць асацыяцыі не на карысьць савецкай рэчаіснасьці. Мы даўно і зацята б’емся, каб Брэсцкая абласная газета “Зара”, ці раённыя газеты гэтага моўнага рэгіёну друкавалі хоць час ад часу старонкі ці “куточкі” на мове насельніцтва, якое яны абслугоўваюць. Ну і чаго мы дамагліся? Перасьледваньня ініцыятараў гэтай сьвятой справы.

У эпіцэнтры сучаснай хвалі “самавызначэньня” паляшукоў стаіць малады энергічны Мікола Шэляговіч. У асноўным ён і прымае на сябе ўсе ўдары рэжыму і беларусаў-шавіністаў. (Ёсьць і такія!). Пра яго я ўжо некалькі разоў пісаў. Яго ўжо былі так заціснулі, што літаральна жыць не было як і не было дзе – ні працы, ні даху над галавой. Мы ўдваіх з ім, ад яго імя, вымушаныя былі пісаць пратэст непасрэдна ў кадэбэ генералу Русаку і другі – у ЦК ідэалагічнаму сакратару Кузьміну. Яго не прыняў ні той, ні той. На пісьмовыя заявы зразумелага адказу не далі гэтыя ўстановы. Наадварот, пасьля апублікаваньня Міколам у “Звяздзе” невялічкай нататкі, якая мела нейкае дачыненьне да галоўнага яго клопату, загадчык сектару друку ЦК М. Зяньковіч спусьціў загад усім органам друку “рэспубліканскага” рангу Шэляговіча не друкаваць наогул! А што датычыцца твораў на “яго” дыялекце (каля двух мільёнаў носьбітаў!), дык тут яшчэ большыя перашкоды.

Вядзём з ім “прыватныя” перагаворы з А. Шабаліным і Г. Бураўкіным пра публікацыю іх сродкамі. Гэта найбольш прагрэсіўныя кіраўнікі ў сваіх інфармацыйных галінах. І мы ў іх не расчараваліся: яны паабяцалі. І цяпер у часопіс “Беларусь” здадзены Міколавы вершы з прадмоўкаю І. Шамякіна. Здаў Мікола і сцэнарый тэлеперадачы. Усё гэта засакрэчваем, каб ніхто не перашкодзіў выхаду гэтых матэрыялаў у сьвет.

Вось якія ў нас справы з нашым фальклорам! Ён – у канцлагеры! Асабліва паўднёва-заходні, як зусім не падобны на літаратурную беларускую мову. Быццам бы час ад часу езьдзяць туды “навукоўцы”, запісваюць. Цяпер мы высьветлілі, што ўсе мелі каманду “абеларушваць” запісы і расшыфроўкі для публікацыі. У публікацыях ужо зусім не пазнаеш арыгінальнага фальклору!

У “Ніве” заўсёды зьвяртае на сябе маю ўвагу нават бібліяграфічная рубрыка, якую я ў савецкіх газетах, як правіла, ігнарую. У гэтых апошніх пад ёю пералічваюцца толькі новыя кнігі, пачынаючы заўсёды з так званых “класікаў марксізму-ленінізму”, якія нікому не патрэбны. “Ніва” свой “Бібліяграфічны куточак” прысьвячае цалкам беларушчыне – гісторыі, краязнаўству, культуры. Рубрыку ўмела вядзе П. Байко. Колькі ён адкапаў цікавых кніг пра Беларусь і беларусаў, нават асобных артыкулаў і іншых матэрыялаў у зусім ня профільных ягонаму “хобі” выданьнях.

У гэтым нумары “Бібліяграфічны куточак” П. Байко завярстаны ў велікоднай старонцы М. Шаховіча. У ім падаецца адзінаццаць назваў (ды якіх!). Усё гэта публікацыі апошніх трох гадоў. Першай стаіць “Польская праваслаўная царква на гітлераўскім кастры”.

Ніжэй – “гутарка з праваслаўным мітрапалітам Базылём”: “Будзе праваслаўны музей”.

Яшчэ можна назваць сёе-тое: “Праблема аўтакефаліі Праваслаўнай царквы ў Польшчы ў міжваенны перыяд”

“Спрэчка паміж кагаламі Гродні і Тыкоціна за гегемонію ў яўрэйскіх абшчынах Кароны і Літвы ў ХVІІ ст.”