Ганна Навасельцава - З сон-травою... Страница 3

«Глядзі, — зноў мовіла мне жывое. — А калі не зможаш згледзець — успомні. А калі не зможаш успомніць — здагадайся». Здагадацца пра што. Нічога не мовіла чарадзейнае, але адбілася ў чыстай роўнядзі, як быццам перажыла тое я сама.

...Непрыкмечаны анікім, я зайшоў у княжацкі хорам. Усё ў ім так, як я памятаю. Не запыніла мяне варта, не заўважылі мяне людзі. І аніколі не думаў я, што калі-небудзь так учыню. Той, да каго я прыйшоў, не пазнаў мяне. Вялікі жаль, што ты не ўведаў мяне такім. Але сцінае падарожжа ў часе і радасць сустрэчы, і горыч расстання. Гляджу на яго, сівога, якога буду памятаць маладым, і ўпэўнены як аніколі, што ісці праз час — гэта пракляцце. А я не магу не ісці.

Князь Бой. Не спалохаўся мяне, нават і не падумаў паклікаць варту. Ужо сварацца за спадчыну твае сыны, бо кожны палічыў сябе абдзеленым. Ужо палохаюцца і ўцякаюць у далёкія пушчы яны, самыя простыя, каб толькі не праліць братняй крыві. А ты не баішся, а ты не чакаеш сыноў. І змог я сказаць табе толькі адно:

— Я прыйшоў забраць таго, пра каго ты не ведаў.

Пра каго не ведаў, баронячы свой край, пра каго не мог здагадацца, хоць і за яго таксама біўся ў лютай сечы. Пра каго не мог нават падумаць, калі паміраў ад ран. І на каго з неразуменнем пагадзіўся, калі я сказаў табе, палкаму, маладому: «Калі аддасі мне таго, пра каго не ведаеш, ратую табе жыццё». І ты пакляўся, пакляўся мне аддаць таго, пра каго не ведаў. А цяпер ты мне кажаш:

— Хто ты такі, чарадзей, каб забраць у мяне сына?

Скажу табе праўду. Я ж твой нашчадак.

— Твой далёкі нашчадак, які любіць свой край.

— Навошта табе мой сын?

— Не мне. Твайму і майму краю.

Доўга марудзіў князь Бой. Я ўжо хацеў папракнуць яго, што нягожа парушаць клятвы. Але змаўчаў, калі ты мне мовіў:

— Я заўсёды ведаў, што ты за ім прыйдзеш. І не толькі таму, што гэта сын абяцаны. Занадта добры, занадта смелы, занадта прыгожы. Але і нялюбага сына хацеў я абараніць.

Не хачу паказаць табе, што мне балюча ад тваіх слоў. Не цяпер, калі ты пільна ўглядаешся ў мой твар. Я добра ведаю гэты позірк. І ўсё ж не магу не спытаць:

— Аддаляючы ад сябе і зневажаючы перад людзьмі?

І чамусьці так прыкра ад тваёй ціхай мудрай усмешкі:

— Аддаючы яму сваю легенду. Толькі яго і паслухаюцца Стаўры і Гаўры. Не ўтрымаць зброяй княства, не зберагчы яго сілай. Мінуць братнія сваркі, і будзе Белаполь княжыць над усёй маёй зямлёй. Каб жа толькі быў ён вартым. Ці будзе такім? Скажы мне, чарадзей.

І адкуль ты так упэўнены, што я ведаю гэта. І чаму, прайшоўшы вялікі час, тут, ля цябе, я зноў баюся памыліцца.

— Не бойся памыліцца. Адкажы мне.

— Я спадзяюся, што ў легендах ты яшчэ сустрэнешся са сваім сынам.

— Я веру ў гэта, як і ў свой край.

— Я веру ў гэта.

...Гасне адбітак у жывым люстэрку. Знікае аблічча чарадзея часу. Ці спадарожніка? Ці ўсё ж чарадзея? Каб жа я ведала, хто ты такі і як цябе назваць. Ой ты, дзіва маё, сіні лес. Не беражэш скрухі, не лашчыш гневу. Адно дабрыню ды спагаду. Што ж пазбавіў ты мяне памяці?.. Што можа быць горай за гэта?..

Калі, прагнучы вярнуць свае ўспаміны, углядаюся ў жывое люстэрка, чую стракатлівую птушку. Адкуль толькі прыляцела. Чорныя пёры, белыя пёры, прагныя вочы. Нядоўга ля мяне паскакала ды пытаецца:

— Пра што сумуеш, русявая?

— Не зможаш ты мне дапамагчы.

— Не табе пра гэта ведаць. А мне, мне, мне.

— Ляці ад мяне прэч.

— Не палячу, не палячу, не палячу!!! Не памятаеш таго, што з табою адбылося. Хто табе раскажа, як не я, як не я, як не я?

— Я памятаю цябе. Гэта ты скрала долю Белаполя-князя.

— Скрала. Скрала. Скрала. І тваю скрала. Скрала. Скрала. Чаго не папракаеш мяне за сваю долю? Ці не мілы табе суджоны-нарачоны?

— Скуль табе, злой птушцы, гэта ўведаць?

— Бо памятаю, памятаю, памятаю. Упадабала ты не суджанага, не нарачонага. Вырашыла лёс змяніць, узяць іншую долю. Але не магла ты сама пайсці ў будучыню. Я ж, белая, хутка лятаю, бяду разношу, якая нават вялікі час наскрозь працінае. Я ўсюды патрапіць магу. Усюды. Усюды. І гэта ты сама мне пярсцёнак князеў даверыла. Даверыла. Даверыла.

— Не магла я такога зрабіць. Не магла прасіць цябе, злую птушку, занесці мой лёс далёка.

— Прасіла. Прасіла. Прасіла ратаваць. Занесці далёка і схаваць. І за тое, што табе дапамагу, ты мне абяцала, абяцала, абацяла.

— Ды што я магла табе абяцаць?

— Сваю душу, душу.

— Не! Ляці ад мяне прэч, белабокая!

— Слова таго парушыць не можаш, не можаш, не можаш.

— Не было аніякага слова.

— Я вярнуся, вярнуся, вярнуся. Не дазволю табе зведаць шчасця.

Лёгка пырхнула белая сарока. Знікла з вачэй. Але яе думкі засталіся са мною. «Абяцала, абяцала, абяцала», — не магла я пазбыцца пачутага. «Душу, душу, душу», — слухала, нібы задыхаючыся. Як я магла такое ўчыніць? Я не веру. Я не магу паверыць. Але ж не памятаю.

Падкажы, жывое люстэрка, ты ўсё ведаеш. Доўга маўчала чароўнае, люструючы адно смугу. А пасля зазвінела лёгка ды паказала лясы і рэкі, вёскі і гарады, вялікія абшары найпрыгажэйшага краю. Ізноў прасіла я люстэрка паказаць мінулае, не пакінуць мяне ў бядзе. Можа, я спадзявалася ўбачыць, як ты, спадарожнік часу, мовіш княжычу Белаполю: «Мінуць сваркі, мінуць звадкі, будзеш ты князем. Дачакайся свайго часу». І яшчэ дадаеш, што проста пасябраваць з вернымі абаронцамі — Стаўры ды Гаўры. Трэба быць адно шчырым. Ды адкрываеш Белаполю нейкае таемнае слова, якое і ведаеш толькі ты, ты адзіны. Але не ўбачыла таго. Зазвінела цяжка жывое ды паказала мне забытыя сцежкі ды пахіленыя хаціны, ясныя ад чырвані каліны ў асенніх лясах, цёмныя пушчанскія нетры. І глыбокі смутак у чалавечых вачах, і магутныя валуны на высокіх узгорках. «Падкажы, чароўнае», — трэцім разам папрасіла я. «Не прасі мяне, не кажы. Не здужаю, разаб’юся.» Павінна ўспомніць я сама. Усё ўспомніць. Усё здолець.

Я ведаю для гэтага толькі адзін шлях. Нясі мяне далей, пералёт-трава. Нясі мяне далёка-далёка. Нясі ў мінулае, якога я не памятаю. Нясі ў мінулае, якога я не бачыла. Не гляджуся ў цябе болей, жывое люстэрка, дарунак спадарожніка часу. Шапаціць пералёт-трава. Цяжка ў цёмным часе.

...Цяжка. Але я не згубілася. Я прыйшла да цябе праз гады і стагоддзі. Іскрылася, нібы чароўнае люстэрка, яснавокае возера. Вілася ля яго нябачная простаму воку празрыста-блакітная стужка. Чакала, пакуль нехта пацягне за яе і зматае ўсё чыста возера ў невялікі мяккі клубочак.

Ужо ўсе пра мяне забыліся, а ты стаміўся мяне чакаць. Але я не пакінула верыць у легенду. І ўчула, што казалі. Казалі, быццам некалі быў на месцы возера прыгожы і вялікі горад, у якім мудра княжыў і добры, і слаўны. Квітнеў горад, радаваўся люд. Пакуль аднойчы не паплылі чорнымі хмарамі да горада незлічоныя чужынскія раці. І змаладушнічаў тады слаўны, не рашыўся біцца з ворагам. Паклікаў чарадзеяў ды вешчуноў, папрасіў у іх ратунку. Мовілі тыя абазнаныя: «Ёсць чарадзейства вялікае, княжа. Яно і стане тваім ратаваннем. Тваім і твайго горада, тваіх людзей. Ператворым мы горад у возера, а ўсіх чыста людзей — у лілеі. Пабачыць вораг не горад з людзьмі, а возера з лілеямі. Змушаны будзе вярнуцца ні з чым.» І ўзрадаваўся князь такому цуду, бо не верыў у моц гартаваных мячоў сваёй дружыны, не спадзяваўся на абаронцаў горада.

«Што ж ты нарабіў, Белаполь!» — хочацца закрычаць праз час, але сцінаецца ў часе мой голас. Сцінаецца ў часе маё сэрца.

— А чаго ж ты чакала, прыгожая, мілая. Смеласці ды рашучасці? — гаворыць мне жывое люстэрка голасам спадарожніка часу. — Не быў ён аніколі палахліўцам, але так баяўся. Так баяўся не дачакацца цябе. Ці памятаеш вашую сустрэчу? Ці памятаеш, што ён табе абяцаў?

Гляджу на возера, усё у самотных лілеях. Я не ведала тады твайго імя, Белаполь, але ўжо даўно зразумела, што гэта быў ты. Цягнуцца лелеі да сонца, нібы жывыя, нібы сапраўдныя людзі. Раз на стагоддзе даецца выкупленне. Калі знойдзецца нехта, які пацягне за блакітную стужку ды зматае ўсё возера ў клубочак, тады вернецца горад, ператворацца лілеі зноў у людзей. Я прыйшла ў шчасную хвіліну, Белаполь. Пацягну за гэтую блакітную стужку.

Пацягну за яе лёгкую, мяккую, хоць так балюча яна рэжа рукі. Мне не хочацца думаць, што гэта з-за маёй віны сталася возера, сталіся лілеі. Я не думаю, што гэта з-за мяне. Ды жывое люстэрка дадае жалю. Тваёй воляй, спадарожнік часу:

— А з-за каго ж яшчэ, мілая? Здзівіўся вораг, пабачыўшы возера з лілеямі, пакінуў наш край. Але не вярнуліся людзі, не вярнуўся горад. Глядзі сама, ты спазнілася на стагоддзі.

Магутнае ўчыненае чарадзейства. Вернуцца ўсе, радасныя ды жывыя. Матаецца блакітная стужка. Паказаліся ўжо з вады высокія званіцы. Я ніколі не ўспамінала пра цябе, Белаполь. Я не думала пра тваё абяцанне. Знікае возера, адмяняюцца чары, адкрываецца новы свет. І ты, князь Белаполь, выходзіш сустрэць мяне. Выходзіш сустрэць першым.

— Прабач мне, што ішла занадта доўга. Але цяпер адмоўлю ўчыненае чараўніцтва, ратую твой горад і тваіх людзей.