Неизвестно - Дубянецкі Страница 51

Шкада толькі, што такі прадбачлівы і абачлівы хлопец патраціў столькі часу на размову не з дырэктарам. Я сказаў яму пра гэта, хацеў нават паразважаць вакол гэтай сітуацыі, але ж “мне не пашанцавала”: падышоў “Язэпаў” аўтобус і ён, папрасіўшы ў мяне прабачэньня, стрымгалоў пабег. Яму цяпер хоць тут пашанцавала!

12 лютага 1986 году. Учора, вярнуўшыся пасьля нейкіх паходаў у свой пакой, атрымаў паведамленьне (перадаў В. А. Гоцман), што званіў Васіль Быкаў, шкадаваў, што не застаў мяне на месцы. Я вырашыў зьняць клопат з Васіля Быкава і самому патэлефанаваць яму. У той самы дзень ня здолеў гэтага зрабіць – хацелася размаўляць з ім без пабочных, чужых вушэй. Такі час выдаўся ў мяне сёньня.

Васіль сказаў, што ўзяў мой тэлефон у мяне дома, ужо нават некалькі разоў спрабаваў зьвязацца са мною. Дзякаваў, што я вызваліў яго ад далейшых спробаў, якіх было б яшчэ нямала.

Васіль Быкаў падрабязна распытаў пра стан майго здароўя, ход лячэньня. Сказаў, што Алесь Адамавіч хадзіў да АТК1 з просьбаю “не пускаць” мяне на пенсію. Гэты быццам бы сказаў, што толькі я сам магу вырашыць за сябе гэтае пытаньне.

Хадзіў да АТК таксама і Васіль. Вынік той самы. Затое да ранейшых кандыдатур на маё месца дабавілася цяпер яшчэ адна – Сашы Шабаліна. Быкаў сказаў, што ведае яго па Гародні. Я выказаў сваю думку наконт гэтай кандыдатуры – разумны, інтэлігентны, культурны, сьмелы. Я знаёмы з ім даўно. Апошняя яго сьмеласьць асабліва “кінулася мне ў вочы”, з таго часу, як ён стаў галоўным рэдактарам часопісу “Беларусь”. Я памятаю некалькі яго прынцыповых сутычак з цэнзураю. А ўзяць нават тое, што ён надрукаваў летась паводле маёй рэкамендацыі – каліграмы Глеба Артханава на квантэмы Алеся Разанава і нізку паляшуцкіх вершаў Міколы Шэляговіча!

Улічваючы яго адносную незалежнасьць, буду спадзявацца, што мае задумы могуць зьдзейніцца наконт выданьня Бібліі Ф. Скарыны, “Тутэйшых” Янкі Купалы, “Мужыцкай праўды” К. Каліноўскага, а можа, і “Матчынага дару” А. Га­руна і інш.

13 лютага 1986 году. Сёньня патэлефанаваў Алесь Адамовіч. Гаворка ў асноўным вялася вакол праблемы майго пераемніка. Дамовіліся трымацца кандыдатуры А.Шабаліна. Гэта сапраўды будзе нечакана для тых, хто шукаў яе ў іншым асяроддзі, тых, хто самі сябе прапаноўвалі. “Нечаканасьць” такую трэба забясьпечыць, каб ніхто не пасьпеў сарваць яе.

Алесь выказаў шкадаваньне, што ў Шабаліна няма выдавецкага вопыту.

– Беларускай культуры пашанцавала з выдаўцом Міхалам Дубянецкім, – сказаў ён, – які наклаў дабратворны адбітак на ўсю выдавецкую справу рэспублікі. З яго імем зьвязаны сапраўдны рэнесанс у выданьні беларускай мастацкай літаратуры, літаратурна-мастацкай спадчыны.

25 лютага 1986 году. Ірынка сваю дыпломную працу за універсітэт будзе пісаць па творчасьці Ул. Караткевіча. З гэтай нагоды ягоныя кнігі можна цяпер знайсьці ў нас усюды, ня толькі ў пакоі студэнткі. Я зноў і зноў бяру ў рукі адну за другой кнігі свайго незабыўнага друга. Вось “Матчына душа”. Гэта першы яго паэтычны зборнік і першая наогул яго кніга. Яна выпушчана Дзяржаўным выдавецтвам БССР, рэдакцыяй мастацкай літаратуры, як пазначана на тытульнай старонцы, у 1958 годзе. Калі ўлічыць, што першы верш свой Ул. Караткевіч надрукаваў у 1955 годзе, дык можна сказаць, што першую кнігу давялося чакаць зусім нядоўга, значыць, паэтычнае сталеньне Паэта адбывалася даволі шпарка.

Гэта сьціплае выданьне ледзь не трыццацігадовай даўнасьці мне куды больш падабаецца, чым кнігі цяперашняй нашай серыі “Першая кніга паэта” – значна большы фармат (70х108/32), цьвёрды, хоць толькі кардонны, абклеены паперай, пераплёт, “раскошная” вёрстка – кожны верш з новай старонкі (цяпер такое “марнатраўства” (!!!) забаронена).

Мне захацелася больш падрабязна разгледзець гэтую дарагую кожнаму беларусу кнігу, хаця б выдавецкія і паліграфічныя яе якасьці. На першай старонцы пераплёту мастак І. Немагай даў просьценькі краявід: на фоне блакітнага неба – сьветла-зялёны гай. Відаць, бярэзьнік, бо на першым плане тырчыць амаль пасярэдзіне пяць беластволых маладых бярозак. Іх кроны зьліліся ў адну бязьлістную “рваную” масу, верхні, левы, рог якой да верхняга абрэзу – “неба” кнігі не даходзіць толькі 2,3 см., затое ніжні падпірае неба над нейкай нібы гарою недзе побач з правым краем – абрэзам кнігі ўсяго толькі ў 8-мі см. ад суцэльна-зялёнай зямлі. За бярозамі – дзьве карычневыя стужкі-сьцяжынкі, што на выхадзе з “лесу”, справа, яны зьліваюцца ў адну, якая хаваецца ў тую “гару”. Імя і прозьвішча аўтара (Ул. Караткевіч) і назва кнігі – у тры радкі, маляваныя, набліжаныя да курсіўнага шрыфту. Першы радок (аўтар) – цёмна-сінім, з малых літар, апроч, як і трэба, дзьвюх літараў. Абодва словы назвы – белая вываратка, з вялікіх, васьміміліметровых літараў. Увесь гэты тэкст разьмешчаны ў верхняй частцы вокладкі, на цэлых 6,2 см. “углыбіню”, ссунуты ўправа, пры інтэрвале яго правай восі ад правага абрэзу кнігі 10-14-12 мм. Даўжыня радкоў – 8,2; 6,2; 5,9 см.

Чацьвёртая старонка вокладкі – зялёная. Зьверху зьлева – цана: “2р. 25 к.” Ніжэй яе – прадаўгаваты штамп з тэкстам на два радкі: “С 1.І.1961 года цена – р. 23 к.” Над гэтым штампам, за якім стаіць праведзеная ў названым годзе грашовая рэформа, пастаўлены справа ўтрая карацейшы штэмпель-аплявуха аўтару ўсёй нашай нацыянальнай культуры: “Новая цана – р. 10 к.” Гэта ўцэньвалі нават Караткевіча.

Самы ніз вокладкі ўпрыгожаны набраным 10 кеглем тэкстам: “Дзяржаўнае выдавецтва БССР. Мінск 1958”.

Цёмна-зялёны ледэрын “карэньчыка” выходзіць на 2-4 старонкі вокладкі недзе на міліметраў 11-12.

Тытульная старонка — у два колеры. Перш за ўсё кідаецца ў вочы назва, надрукаваная зялёнай фарбаю. Над ёю поўнае імя і прозьвішча аўтара. Пад ёю – слова: “Вершы”. Адно і другое – чорным. Пад словам “Вершы” – зялёная невялічкая кветка. Усё гэта не набрана, а намалявана. Зьнізу набрана выдавецтва, рэдакцыя, горад і год.

Усяго ў кнізе 72 старонкі. Першая – тытул, другая – 19 радкоў бібліяграфічнай даведкі (7 абзацаў: 2, 3, 2, 2, 5, 3, 2 радкі), з трэцяй па 67-ю старонкі надрукавана 35 вершаў зборніка, 68-69-я старонкі – “зьмест” яго. На 70-й старонцы – “выходныя зьвесткі”, на 71-й надрукаваны ў пяць радкоў аўтар, назва зборніка і выдавецт­ва на рускай мове. Апошнюю старонку “займае” зварот да чытачоў дасылаць у выдавецтва “свае водгукі і ўражаньні ад гэтай кнігі”.

Рэдактар зборніка – А. Бялевіч, мастацкі рэдактар – Л. Прагін, тэхнічны рэдактар – І. Славянін, карэктар – А. Фёдарава.

Таўро цэнзара мае № АТ 03089. Яно адкрывае асноўную частку выходных зьвестак: “Падп. да друку 19/V 1958 г. Тыраж 3 000 экз. Фармат 70х108/32

Фіз. друк. арк. 2, 25. Ум. друк. арк. 3, 08. Ул.-выд. арк. 2, 31. зак. 149.

Цана 2 руб. 25 кап.”

Гэтая частка зьвестак займае цэнтральнае месца іх і адбіта ад пералічаных прозьвішчаў і друкарні тоненькай лінеечкай.

“Друкарня імя Сталіна, Мінск, праспект імя Сталіна, 105.”

“Імя Сталіна” дадзена яшчэ адзін раз – у адрасе выдавецтва, што прыведзены ў звароце да чытачоў. Вось толькі няма і не магло быць яго ў аўтарскіх тэкстах!

На ўсялякі выпадак перапішу сюды ўвесь паэтычны зьмест зборніка: На пачатку дарог – 3, Спадарожніку зямлі – 7, Партызанская балада – 8, Заяц варыць піва – 12, Орша – 13, Вадарод – 16, Сырцовыя цагліны – 18, ***Стаю ўначы ў завіруху – 20, Песьня шафёра – 21, Як размаўляюць зьвяры і птушкі – 23, У жніўны дзень (Жарт) – 24, З падсьветам – 25, Праменьчык – 26, Паўлюк Багрым – 27, Цяга – 32, Ялінка – 35, Дзеці – 36, Жаданы госьць – 38, Лісьце – 40, Бацькаўшчына – 41, Балада пра паўстанца ваўкалаку – 43, Машэка – 46, ***У дняпроўскіх хвалях, бы ў калысцы – 48, Дзед Цыпрук, вартаўнік калгаснага стаўка – 49, ***На паўстанках, засыпаных лісьцем бярозавым – 50, Рута ў халоднай расе – 51, Эмігранты – 52, Гісторыя з першым каханьнем – 53, У тую ноч – 54, Бабіна лета – 56, Начлег – 57, ***У векавечнай бацькаўшчыне клёны – 58, Зімняя элегія – 59, Размова з Кіева-Пячэрскім сланом – 62, Матчына душа – 65.”

На старонцы 8 і 50 вершы з прысьвячэньнямі: “памяці Арцём’евай” і “А. І. Бялецкаму”.

Да верша “Паўлюк Багрым” дадзена аўтарская падрадкоўная зноска: “Славуты беларускі пясняр ХІХ стагоддзя, які ўдзельнічаў у Крошынскім паўстанні 1828 году, правёў дваццаць пяць год у салдатчыне і дажываў свой век у адзіноце”.

У мяне экземпляр зборніка, які быў у руках самога аўтара. Ён падправіў верш “У тую ноч”: пасьля 16-га радка выкінуў чатыры радкі, а яшчэ праз чатыры – зноў апускае чатыры.

Трэба памятаць пра гэта, і пры падрыхтоўцы да наступных выданьняў – улічваць, гэта ж аўтарская воля! Гэтая праўка яшчэ раз сьведчыць, у якім напрамку сталеў наш славуты Караткевіч.

У канцы кнігі, па “Зьмесьце”, ёсьць таксама аўтарскія паметкі, зробленыя простым алоўкам: “птушкі” перад названым, праўленым, вершам, а таксама перад вершамі “Заяц варыць піва” і “Лісьце”. Апошняя “птушка” двойчы выкрасьлена карэктурнымі знакамі. У самой кнізе “птушачка” пастаўлена толькі перад “зайцам, што варыць піва”.