Валянцін Блакіт - Шануй імя сваё Страница 9

I зноў засмылела старое, непрыемнае пачуццё, цьмяная, падсвядомая трывога, і зноў зрабіў спробу пераключыцца на былую, блізкую сэрцу тэму...

...Праз гадоў пяць — дзесяць у Піліпавічы, ці як там іх назавуць, з усяго свету паедуць вучыцца, як трэба перарабляць вёску на новы лад. Прыкладна так, як цяпер едуць у хвалёныя Верцялішкі! Верцялішкі — гэта помнік пройдзенаму этапу, Піліпавічы — прыпцыпова новы этап. Магчыма, зробяць які турысцкі маршрут. I будзе ён, Сурміла, пры ўсіх рэгаліях і тытулах сяды-тады сустракаць і расказваць знакамітым гасцям, якая колісь тут цемната была, як ніхто не хацеў сяліцца вышэй другога паверха. Смяяцца будуць...

Аднак былая тэма ішла неяк вяла, нешта замінала засяродзіцца, аддацца ёй спаўна. Канечне, усё гэта несур’ёзна. Толькі звар’яцеўшы можна заставацца тут на пяць, на дзесяць гадоў...

Калі сакратарка сказала, што Радзевіч заняты — у яго Лазовік і Антоненка, неасэнсаваная трывога, ад якой Сурміла ніяк не мог адкараскацца ўвесь астатак дарогі, стала ўзмацняцца, набываць больш канкрэтныя абрысы, перарастаць у насцярожанасць. Пачаў супакойваць сябе: і нічога не здарылася і здарыцца не можа! Мала чаго спатрэбілася першаму сакратару паклікаць і пагаварыць з начальнікам сельгасупраўлення і сакратаром па ідэалогіі... Звычайны рабочы візіт... Аднак спакой не прыходзіў. Прыгадалася прыкмета: пасля радасці заўжды бывае нейкая непрыемнасць. Для каго-каго, а для яго гэтая прыкмета чамусьці заўсёды спраўджваецца, і шчыра пашкадаваў, што, едучы ў машыне, даў волю эмоцыям.

Прайшло дзесяць, дваццаць мінут, паўгадзіны, а Лазовік і Антоненка не выходзілі. Што яны там так доўга? Пра што можна столькі гаварыць? Нейкім дзесятым чуццём адчуваў нядобрае. Насцярожвала больш за ўсё, што там Антоненка. Якая агульная справа ў іх з Лазовікам? Ну, Лазовік — зразумела: пэўна, да канца стаіць на сваім. А Антоненка? Няўжо спаркаваліся?! Ён не любіў і баяўся гэтага чалавека. За яго манеру размаўляць, за позірк — як лакатар, як рэнтген, здаецца, цябе навылет прасвечвае, здаецца, бачыць, што ў цябе ў вантробах робіцца... Яму б не ў сакратары райкома, а ў следчыя — такі талент прападае. Каб падаўся ў юрысты — пэўна, ого, якую кар’еру зрабіў бы!

Сурміла як мог адганяў нядобрыя згадкі, настойліва трымаючыся свайго: мала чаго Антоненка і Лазовік могуць сядзець у першага — мо зноў перагрызліся з-за нагляднай агітацыі, але смутная, насцярожаная трывога не хацела аціхаць. Усё б на свеце аддаў, каб хоць краем вуха пачуць, пра што яны гавораць!

Адрывіста і рэзка зазумерыў званок, і Сурміла з заміраннем сэрца зразумеў, што гэты зумер мае нейкае дачыненне да яго.

Сакратарка спешна пайшла ў Радзевічаў кабінет, зачыніўшы за сабою дзверы, але праз хвіліну вярнулася назад і ветліва, з афіцыйнай ноткаю прапанавала:

— Заходзьце, калі ласка... Вас клічуць...

I адразу ж нешта страхавітае ёкнула ў грудзях Сурмілы. Ён нерашуча затаптаўся ля дзвярэй, чакаючы, што вось-вось выйдуць Антоненка і Лазовік, аднак яны чамусьці не выходзілі.

— Заходзьце-заходзьце...— з тою ж казённай ветлівасцю папрасіла сакратарка, і гэтая ветлівасць здалася падазронай. Усё, што хочаш, мог уявіць сабе, толькі не тое, што давядзецца гутарыць з Радзевічам у прысутнасці Антоненкі.

— Дазвольце? — сунімаючы хваляванне, запытаў ён, адчыніўшы дзверы, акінуў усіх траіх адразу насцярожана-дапытлівым позіркам і зразумеў: тут гаварылі, не проста гаварылі, а спрачаліся наконт яго.

— Праходзь! — Погляд у Радзевіча быў строгі, голас — халодны.— Сядай...

Сурміла хацеў падаць руку, але перадумаў: першы па этыкету павінен падаваць руку начальнік, а калі ён не падае — лепш не совайся са сваёй фамільярнасцю. Сціпла павітаўся кіўком галавы з усімі разам, узяў крэсла ля стала, за якім праходзяць пасяджэпні бюро, прысеў, ліхаманкава думаючы: што ж здарылася?

Радзевіч маўчаў падазрона і жорстка, нібы загадваў прызнавацца ў нейкіх грахах. Лазовік і Антоненка так­сама маўчалі нацята — было падобна, што адбылася нейкая змова наконт яго персоны.

— То што, будзем узбуйняцца ці не будзем? — нарэшце, з нейкім падтэкстам прабасіў Радзевіч, паглядзеў так, быццам хацеў злавіць на нечым непрыгожым і не прапусціць ніводнага руху на твары. Так Радзевіч па яго яшчэ ніколі не глядзеў. Звычайна ён пачынае гутарку з якога-небудзь жарту, як роўны з роўным, хоць заўсёды і адчуваеш нябачную, няўлоўную дыстанцыю. Што ж здарылася? Няўжо ён здагадваецца? На нейкую секунду апанавала разгубленасць, ад страху задрыжала ўсярэдзіне, але імгненна спрацавала нешта накшталт інстынкту самааховы, змусіла сцяцца, як спружына, быць гатовым да любой нечаканасці.

— Вядома, трэба ўзбуйняцца, Андрэй Паўлавіч,— яшчэ трохі апалым голасам сказаў ён, але тут жа ўзяў сябе ў рукі: — Навукова-тэхнічны прагрэс дыктуе новыя маштабы, прынцыпова іншы падыход, а дасягнуты ўзровень вытворчасці...— Запнуўся, заўважыўшы, як прайшоў цепь па Радзевічавым твары, успомніў, што Радзевіч не пераносіць, калі пачынаюць гаварыць траскуча, як па пісанаму, болей таго, можа нават на пленуме ці якой саліднай нарадзе бесцырымонна абарваць пад рогат залы: маўляў, ты мне не чытай перадавіцу з раённай газеты, не балабонь пустое, кажы, што сам думаеш, а не маеш чаго сказаць — сядай, не адбірай час. Гэтая нетактоўнасць, грубаватая, бесцырымонная, шмат каго шакіруе, прымушае губляцца, чырванець, не падабаецца яна, вядома, і яму, Сурмілу, аднак першы прывучыў, што ніхто не рашаецца выступаць з трыбуны, уткнуўшыся ў паперку, дэталёва не абдумаўшы свайго выступления,— каму ахвота быць пасмешышчам...

— Кажаш, маштабы малыя? — недаверліва перапытаў Радзевіч і, не чакаючы адказу, шматзначна намякнуў: — А мо не ў маштабах дзела? А-а? — Уставіўся хітрымі вачыма, не хаваючы, што сочыць за кожным яго рухам. Сурмілу стала няўтульна пад гэтым позіркам. Ён нутром адчуваў, што настае кульмінацыйны момант і, магчыма, лес яго зараз залежыць ад таго, зможа ці не зможа вытрымаць гэты позірк, не ўздрыгнуць, зрабіць так, каб Радзевіч пераканаўся, што, апроч высокіх грамадскіх інтарэсаў, апроч клопатаў пра росквіт і светлае будучае калгаса, яго, Сурмілу, больш нішто не хвалюе і хваляваць не можа.

— А ў чым дзела, Андрэй Паўлавіч? — паставіў здзіўленыя вочы Сурміла, а сам ледзьве сунімаў нейкія здрадлівыя дрыжыкі.— Нічога не разумею, Андрэй Паўлавіч... Што за падазрэнні? Што я мог надумаць?! — Ён выразна разумеў, што павінен абурацца — толькі абурэнне, пераканальнае, рашучае, выратуе ад падазрэнняў, якія ўвялі ў вушы Радзевічу Антоненка з Лазовікам. Ён ужо здагадваўся, што гэта за падазрэнні...

— Што мог надумаць?..— з тым жа недаверам перапытаў Радзевіч, уважліва сочачы за выразам яго твару.— Ну-у... напрыклад, праглынуць «Забор’е» з Купцэвічавымі мільёнамі?..

Сурмілу кінула ў пот, аднак усё той жа інстынкт самааховы прымусіў узяць сябе ў рукі.

— Гэта несур’ёзна! — амаль шчыра абурыўся ён.— Гэта — паклёп! На якой падставе мне ставяцца такія абвінавачванні?! Андрэй Паўлавіч, я... патрабую... расследавання...— I, не дачакаўшыся Радзевічавай рэакцыі, пакрыўджана дадаў: — Патрэбны мне Кунцэвічавы мільёны!

Апошняе было пралікам, спахапіўся, але — позна...

— А чаму б і не патрэбны? — памяркоўней, але з тым жа недаверам запытаў Радзевіч.— Колькі ў цябе на рахунку?

Гэта было дужа непрыемнае пытанне, і Сурміла ліхаманкава думаў, як непрыкметна і дыпламатычна ўхіліцца ад яго.

— Не-ешта-а... каля...— замяўся, спадзеючыся, што Радзевіч адчэпіцца.— Не маю самай свежай лічбы...

— Тры з паловай мільёны,— падказаў Лазовік і здзекліва ўеў: — Даўгоў...

Сурміла глянуў на яго з нянавісцю, не ведаючы, што сказаць.

— А ў Кунцэвіча колькі? — не сунімаўся Радзевіч. Пытанне было адрасавана яму, Сурмілу.

— Я іх грошай не лічыў! — агрызнуўся ён, думаючы, як выблытацца з гэтай непрыемнай тэмы, не даць загнаць сябе ў кут.

— Няўжо не палічыў? — недаверліва, іранічна сказаў Радзевіч. Насупіўшы бровы, папрасіў Лазовіка: — То падкажы яму, колькі там у Кунцэвіча?

— За сем мільёнаў.

— Канечне, не даўгоў?

— Вядома...

— Во бачыш — за сем мільёнаў! — са здзекам глянуў Радзевіч.— А ты не лічы-ыў... Во так трэба гаспадарыць, кандыдат навук! Хопіць усе твае дзіркі залатаць ды яшчэ столькі застанецца, пакуль наробіш новых...

— Мне іх грошы не патрэбны...— як мог абараняўся Сурміла.— Самі свае даўгі асілім...

— Пачакай-пачакай: як жа ты будзеш асільваць свае даўгі, калі намерыўся аб’ядноўвацца? — злавіў на слове Радзевіч.— Мо два рахункі ў банку збіраешся трымаць? — У яго голасе была знішчальная іронія.

Сурміла адчуваў, што яго прыпіраюць да сцяны.

— Не з-за грошай жа аб’ядноўвацца..,— адчайна абараняўся ён.

— А з-за чаго?

Адчуў, што глеба канчаткова выплывав з-пад ног, і у самы аношні момант зрабіў адчайны рывок.

— Андрэй Паўлавіч, я не хачу, каб да мяне ставіліся як да хлапчука! — I гэта, як і разлічваў, атрымалася цвёрда, з пафасам, нават са злосцю.— Тым больш, інкрымінавалі нічым не абгрунтаваныя абвінавачванні. Не я рашаю, аб’ядноўваць ці не аб’ядноўваць калгасы. Я выказаў і абгрунтаваў сваю думку, кіруючыся толькі інтарэсамі дзела. Гэта — справа майго сумлення і абавязку, таму прашу ставіцца да яе калі не з павагаю, то хоць з належным тактам!