Антуан Сент-Экзюпери - Планета людзей (на белорусском языке) Страница 11

VI. У ПУСТЫНI

1

Столькiх радасцей былi пазбаўлены мы, лётчыкi Сахарскай авiялiнii, калi нас на тыднi, месяцы, гады забiралi ў палон пяскi, калi мы незваротна лёталi ад форта да форта без надзеi, што неўзабаве зноў трапiм у тую ж мясцiну. Гэтая пустыня не дарыла нам падобныя аазiсы: сады i дзяўчаты - гэта проста казкi! Ну, канечне, некалi мы адпрацуем тут i вернемся ў далёкi-далёкi край, каб пачаць новае жыццё, i ў тым краi нас чакаюць тысячы дзяўчат. Ну, канечне, там, сярод сваiх кнiг i ручных мангустаў, яны цярплiва спеляць для нас свае пяшчотныя душы. I самi робяцца такiя вытанчаныя, чароўныя...

Але я ведаю, што такое адзiнота. Тры гады ў пустынi выдатна давялi мне, што гэта такое. Тут палохае не тое, што ў нейкiм выкапнёвым царстве марнуецца твая маладосць, - тут здаецца, што там, удалечынi, старэе ўвесь белы свет. На дрэвах саспелi плады, на нiвах ускаласаваўся ўраджай, парасцвiтала хараство жанчын. Час прамiнае, i трэ было б паспяшацца дадому... Час прамiнае, а далеч усё не адпускае цябе. I дары зямлi выслiзгваюць мiж пальцаў, як танюткi пясок барханаў.

Звычайна людзi не адчуваюць плынi часу. Жыццё здаецца iм цiхiм i запаволеным. А вось мы i на нядоўгай стаянцы адчуваем бег часу, нам па-ранейшаму плешчуць у твар пругкiя, вечна жывыя пасаты. Мы - як пасажыр хуткага цягнiка: аглушаны перастукам колаў, ён iмчыцца праз ноч i па мiмалётных россыпах агнёў за вагонным акном здагадваецца пра палi, сёлы, дзiвосныя мясцiны, але ўсё гэта не пакiдае трывалага следу ў памяцi, усё прападае, бо ён - у дарозе, ён iмчыцца далей. Гэтак i нас, яшчэ злёгку ўзбуджаных ад палёту, не супакойвала нават мiрная стаянка, вецер свiсцеў у вушах, i ўсё яшчэ мроiлася, што мы яшчэ ў дарозе. I здавалася, нас таксама, насупор усiм вятрам, нясе ў невядомую будучыню стукат нашых няўтольных сэрцаў.

Няскораныя плямёны - неад'емная частка пустынi. Ночы на Кап-Джубi, як боем гадзiннiка, былi рассечаны на чвэрцi гадзiны рэгулярнай i гучнай пераклiчкай вартавых. Гэткiм чынам гiшпанскi форт Кап-Джубi, якi знаходзiўся ва ўладаннях няскораных плямёнаў, аберагаў сябе ад затоенай у мораку небяспекi. А мы, пасажыры гэтага сляпога карабля, слухалi, як то блiжэй, то далей раздаюцца гэтыя воклiчы, як яны лунаюць, кружаць вакол нас, быццам чайкi. I ўсё-такi мы любiлi пустыню.

Калi напачатку i ствараецца ўражанне, што яна - толькi пустэльня i цiша, дык гэта толькi таму, што яна раскрываецца далёка не кожнаму. Сама звычайная вёска - i тая мае свае таямнiцы. Калi мы не адрачомся дзеля яе ад рэшты свету, калi мы не ўдзельны ў яе традыцыях, звычках, перажываннях, мы нiчога не даведаемся, што яна для тых, каму яна - радзiма. Альбо вось жыве побач з намi чалавек, але ён замураваўся ў сваiм манастыры i жыве паводле невядомых нам правiлаў, - i вось ужо гэты чалавек апынаецца для нас у сапраўдных цiбецкiх нетрах, у такой далечы, куды нiколi не дабрацца нам анiякiм самалётам. Хай сабе мы i прыйдзем у ягоную келлю! Яна будзе пустая. Царства чалавека ўнутры яго. Так i пустыня - гэта не пяскi, не туарэгi, нават не маўры, узброеныя вiнтоўкамi...

Але сёння нас змучыла смага. I толькi сёння мы робiм адкрыццё: ад калодзежа, якi мы даўно зналi, свецiцца ўсё наваколле. Гэтак жанчына, якая не паказваецца на вочы, заварожвае ўвесь дом. Адзiн нейкi калодзеж запаноўвае намi, як любоў.

Пяскi толькi напачатку пустынныя, але настае такi дзень, калi, асцерагаючыся атрада няскораных арабаў, пачынаеш вывучаць складкi гэтага шырознага плашча, якi захутвае iх. Блiзкасць варожага атрада таксама зыначвае воблiк пяскоў.

Мы прынялi правiлы гульнi, i яна пераўтварае нас. Сахара такая, якой яна выяўляецца ў нас самiх. Каб разгадаць яе, мала пабываць у аазiсе, трэба паверыць у ваду, як у Бога.

2

Ужо ў першым палёце я пакаштаваў пустыню. Мы - Рыгель, Гiёмэ i я пацярпелi аварыю непадалёк ад форта Нуакшот. Гэты маленькi пост у Маўрытанii ў той час быў зусiм адрэзаны ад свету, як згублены ў моры астравок. Там жыў адзiн стары сяржант са сваiмi пятнаццаццю сенегальцамi. Ён сустрэў нас, як пасланнiкаў неба.

- Каб вы толькi ведалi, што гэта значыць для мяне - пагаварыць з вамi!.. Каб вы толькi ведалi!

Для яго гэта нешта значыла: ён плакаў.

- За апошнiя паўгода вы тут першыя госцi. Прыпасы мне дастаўляюць двойчы ў год. То лейтэнант прыедзе, то капiтан. Апошнiм разам прыязджаў капiтан...

Мы ўсё яшчэ былi прыгаломшаныя. За дзве гадзiны лёту ад Дакара, дзе нам ужо рыхтуецца снеданне, нечакана нешта псуецца ў маторы - i твой лёс рэзка мяняецца. I вось ты ўжо iграеш ролю прывiда перад старым сяржантам, якi плача ад радасцi.

- Выпiце, калi ласка, мне так прыемна прапанаваць вам чарку! Гэта ж трэба, у той раз капiтан прыехаў, а ў мяне нават не было чым пачаставаць яго!

Я ўжо расказаў пра гэта ў адной сваёй кнiзе, i я нiчога не выдумаў. Сяржант так i сказаў:

- Тады ў мяне нават i чокнуцца не было чым... Такая ганьба, я нават прасiў, каб мяне змянiлi...

Чокнуцца! Выпiць на радасцях чарку вiна з чалавекам, якi саскочыць з узмыленага вярблюда! Цэлых шэсць месяцаў жыць чаканнем гэтай хвiлiны. Яшчэ за месяц да гэтага начышчаць зброю, ад склепа да вышак вышароўваць пост. У прадчуваннi блаславёнага дня з высокай тэрасы нястомна ўзiрацца ў далягляд, а можа, там ужо клубiцца пыл, можа, ён ужо наблiжаецца, жаданы атрад з Атара...

Але няма вiна: немагчыма адзначыць свята. Няма чым чокнуцца. I адчуваеш сябе зняслаўленым...

- Я спадзяюся, што ён вернецца. Я так чакаю яго...

- А дзе ён, сяржант?

I сяржант паказвае на пяскi:

- Хто яго ведае, наш капiтан - ён усюды!

Яна сапраўды была, тая ноч, праведзеная на тэрасе форта ў размове з зорамi. Апроч зор, там не было чаго вартаваць. А iх было безлiч, як у час палёту, толькi цяпер яны заставалiся на сваiх месцах.

У палёце, калi ноч занадта чароўная, часам так залетуценiшся, што забываеш кiраваць, i самалёт спакваля адхiляецца ўлева. Ты думаеш, што ён ляцiць роўна, i раптам пад правым крылом заўважаеш нейкае селiшча. Але ж у пустынi няма нiякiх селiшчаў. Значыць, гэта рыбацкая флатылiя выйшла ў мора. Але ва ўсёй Сахары не знойдзеш нiводнай рыбацкай флатылii. Што ж тады?.. I ты ўсмiхаешся ўласнай няцямлiвасцi. Мякка выроўнiваеш самалёт. I селiшча займае сваё месца, зноў начэплiваеш на рыцарскiя даспехi сузор'е, якое выпусцiў з рук. Селiшча? Так. Селiшча зор. Але адсюль, з вышынi форта, вiдна толькi застылая, як замарожаная, пустыня, адны нерухомыя хвалi пяску. I надзейна прымацаваныя сузор'i. I сяржант кажа:

- А ведаеце! Я выдатна знаю сваю дарогу дадому... Трымай курс прама на тую вунь зорку - i прыйдзеш у Тунiс!

- Ты з Тунiса?

- Не. Там у мяне сваячка...

Западае працяглае маўчанне. Але сяржант не можа нiчога ўтаiць ад нас.

- Некалi я абавязкова з'езджу ў Тунiс.

Вядома ж, зусiм iншым шляхам, не наўпрост па гэтай зорцы. Хiба што калi-небудзь у паходзе, ля высмяглага калодзежа iм апантана завалодае натхнёнае самазабыццё. Тады ўсё перанiтуецца - i зорка, i сваячка, i Тунiс. Тады пачнецца тое натхнёнае вандроўнiцтва, у якiм недарэкi бачаць толькi пакуты.

- Я ўжо неяк прасiў у капiтана водпуск - трэба з'ездзiць у Тунiс наведаць сваячку. А ён i кажа...

- Што ж ён сказаў табе?

- А ён: "На свеце, - кажа, - усюды поўна сваячак". I паслаў мяне ў Дакар, бо туды не так далёка.

- Яна прыгожая, твая сваячка?

- Каторая ў Тунiсе? Дзiва што! Бялявенькая такая.

- Не, тая, што ў Дакары?

Сяржант, мы гатовы былi расцалаваць цябе, гэтак журлiва i трошкi расчаравана ты адказаў:

- Яна была мурынка...

Кiм, чым была для цябе Сахара, сяржант? Вечным чаканнем бажаства. А яшчэ пяшчотнай памяццю пра бялявенькую дзяўчыну там, за пяццю тысячамi вёрст пяскоў.

Кiм, чым была пустыня для нас? Усiм тым, што нарадзiлася ў нашых душах. Тым, што мы даведвалiся пра самiх сябе. Той ноччу мы таксама былi закаханы ў далёкую сваячку i ў капiтана...

3

Порт-Эцьен, размешчаны на ўскрайку няскораных зямель, горадам не назавеш. Бо там усяго толькi i ёсць што невялiкi форт, ангар i драўляны барак для нашых лётных экiпажаў. Вакол такая глухая пустыня, што, нягледзячы на свае мiзэрныя ваенныя сiлы, Порт-Эцьея амаль непераможны. Каб напасцi на яго, трэба адолець такую загароду пяску i спякоты, што атрады няскораных арабаў могуць дасягнуць яго толькi на зыходзе сiл i запасаў вады. I ўсё-ткi з незапомных часоў недзе на поўначы вечна меўся якi-небудзь атрад, якi пагражаў Порт-Эцьену. Кожны раз, як капiтан-камендант форта прыходзiў да нас на шклянку чаю, ён на карце паказваў нам шлях непрыяцеля, быццам расказваў казку пра чароўную прынцэсу. Але гэты атрад так нiколi i не прыходзiў, самi пяскi паглыналi яго, як раку, i мы называлi яго атрадам-прывiдам. Гранаты i патроны, раздаваныя нам увечары камандзiрамi, драмалi ў скрынках ля нашых ложкаў, а мы пад вернай аховай уласнай бездапаможнасцi змагалiся толькi супроць аднаго ворага - супроць цiшы. I Лукас, начальнiк аэрапорта, дзень i ноч круцiў грамафон, якi ў такой далечы ад жыцця размаўляў з намi напаўзабытаю мовай i выклiкаў нейкую беспадстаўную тугу, дзiўна падобную на смагу.

На гэты раз мы павячэралi ў форце, i камендант павёў нас палюбавацца яго садам. З Францыi за чатыры тысячы кiламетраў яму прыслалi тры скрынкi з сама сапраўднай зямлёй. У скрынках раслi тры зялёныя калiўцы, i мы лашчылi iх пальцамi, быццам пярлiнкi. Капiтан, гаворачы пра iх, кажа: "Гэта мой парк".