Генрих Белль - Бiльярд а палове дзесятай (на белорусском языке) Страница 22

Я ж на чатыры тыднi знiк; якою цiхамiрнаю была мая магiла; зямля абсоўвалася на яе паволi, мякка насыпалася зверху i побач са мною; мяне аглушаў спеў работнiц; лепш за ўсё было нiчога не рабiць, але цяпер я пачну дзейнiчаць, мушу дзейнiчаць, калi яны раскапаюць маю магiлу, здымуць накрыўку з труны i адкiнуць мяне назад, у час, дзе кожны дзень мае найменне, а кожная гадзiна - нейкi абавязак; гульня стане сур'ёзнаю; я не прыносiў ужо прыкладна a другой гадзiне талерку гарохавага супу з маёй маленькай кухнi; я яго ўжо не падаграваў, а еў халодны; мяне не вабiлi нi стравы, нi грошы, нi слава; я любiў гульню, меў патрэбу ў сваёй цыгары i тужыў па жанчыне, па жонцы. Цi стане ёю тая цёмнавалосая зграбная i гожая дзяўчына з тэрасы дома, што насупраць - Ёганна Кiльб? Заўтра яна будзе ведаць маё iмя; цi я знудзiўся проста па якой-небудзь дзяўчыне, альбо - менавiта па ёй? Мне зрабiлася невыносна кантактаваць увесь час з аднымi мужчынамi - усе яны здавалiся мне смешныя: вернiкi i бязбожнiкi, тыя, што расказвалi непрыстойныя показкi, i тыя, якiя дазвалялi сабе слухаць iх, бiльярдысты, лейтэнанты-рэзервiсты, спевакi, прыдзвернiк i кельнеры; я меў iх задосыць, радаваўся хвiлiнам памiж пятай i шостай, тварам работнiц, у адной грамадзе з якiмi я выходзiў праз браму; я любiў пачуццёвасць, напiсаную на iх тварах, што нязломна плацiлi данiну плыннасцi часу; я з найбольшай ахвотаю пайшоў бы з адною з iх на танцы, ляжаў бы з ёю ў асенняй водарнай траве - парваў бы распiску, спынiў бы сваю вялiкую гульню - гэтыя дзяўчаты смяялiся, спявалi, ахвотна елi i пiлi, плакалi i не былi падобныя да тых фальшывых козак, што правакавалi мяне, кватэранаймальнiка, на любошчы, якiя здавалiся iм смелымi. Гэта ўсё яшчэ належала мне - постацi i рэквiзiт; яшчэ мяне слухалiся статысты - у гэты апошнi дзень, калi мне не хацелася халоднага гарохавага супу, а я занадта быў лянiвы, каб яго сабе пагрэць; я хацеў давесцi да канца гульню, якую я выдумаў у нудоце местачковых надвячоркаў, калi я спраўдзiўшы дастатковую колькасць муравальнага раствору, якасць цэглы, вертыкальнасць муроў i аддаўшы перавагу нудоце карчмы перад нудотай канцылярыi - пачаў на маленькiх картках рабiць накiды праекта абацтва.

Гульня мяне ўжо не адпусцiла; рысункi рабiлiся буйнейшымi, уяўленнi дакладнейшымi, i амаль незаўважна для сябе я ўлез у калькуляцыi; вучыўся лiчыць, вучыўся рысаваць; калi ласка; я паслаў Кiльбу пяцьдзесят залатых марак i атрымаў умовы конкурсу; аднаго разу ў нядзелю я выбраўся ў Кiслiнген; квiтнеючыя збожжавыя палеткi, цёмна-зялёныя бурачныя палi, лес, у якiм калi-небудзь павiнна было стаяць абацтва; я вёў сваю гульню далей, збiраў iнфармацыю пра сваiх працiўнiкаў, чые прозвiшчы калегi вымаўлялi з пабожнай нянавiсцю: Брэмокель, Грумпэтэр, Волерзайн; я аглядаў спраектаваныя iмi будынкi: цэрквы, лякарнi, каплiцы, Волерзайнаў сабор; я адчуваў, ветрыў носам, бачачы гэтыя безнадзейныя збудаваннi: будучыня ляжыць перада мною i чакае, што я вазьму яе - нiбы зямля, якую трэба было засвоiць; невядомая зямля, у якой закапаныя залатыя манеты для таго, хто здолее ўжыць хоць трохi стратэгii; i я ўзяў будучыню ў руку, мне трэба было яе толькi моцна схапiць; час раптоўна зрабiўся магутнай сiлай, я недаацанiў яго; ён праходзiў нявыкарыстаны, у той час калi я за некалькi залатых манет аддаў няздарам i лiслiўцам умеласць сваiх рук i матэматыку свайго розуму; я купляў паперу, таблiцы, алоўкi i падручнiкi; гульня, за якую я плацiў толькi адным: часам. Але ў мяне быў час, ён быў мне падораны; нядзелi былi маiмi разведвальнымi днямi; я вывучаў мясцовасць, хадзiў па вулiцах: Модэстгасэ, у доме нумар 7 можна было наняць рабочы кабiнет; насупраць, у доме нумар 8, жыў натарыус, у якога пад пячаткай захоўвалiся праекты; межы былi адкрытыя, мне трэба было толькi пераступiць iх; i толькi цяпер, заглыбiўшыся ў тэрыторыю краiны, якую я павiнен быў заваяваць, адчуваю сябе ўжо напалову яе ўладальнiкам, толькi цяпер, калi вораг яшчэ спаў, я абвясцiў вайну; я зноў праверыў, цi на месцы распiска; яна была на месцы.

Праз дзень першы госць павiнен быў пераступiць парог майго рабочага кабiнета - абат, малады, цемнавокi, спраўны; якi хоць яшчэ i не панаваў, а ўжо быў звыкся з панаваннем.

- Адкуль Вам было вядома, што наш святы айцец Бенедыкт не рэкамендаваў раздзяляць братоў-законнiкаў i айцоў святароў у рэфекторыi?

Ён хадзiў сюды-туды па рабочым кабiнеце, паглядаў раз-пораз на праект, потым спытаўся:

- Цi Вы здолееце вытрываць, не апусцiць рукi, не паддасцёся гэтым крумкачам?

А мне было боязна перад гэтай вялiкай гульнёй, якая падымалася з папераў i павiнна была завалодаць мною; я гуляў у гэтую гульню, але нiколi сабе не ўсведамляў, што я мог бы ў ёй таксама выйграць; мне было б досыць славы, што я не атрымаў перамогi ў змаганнi супраць Брэмокеля, Грумпэтэра i Волерзайна, але - каб перамагчы iх? Мне было вусцiшна, ды я сказаў:

- Вытрываю, не паддамся, вялебны ойча.

Ён згодна кiўнуў галавою, усмiхнуўся i пайшоў.

А пятай я разам з грамадою работнiц выйшаў праз браму, каб зрабiць запланаваную вячэрнюю праходку па горадзе; я бачыў схаваныя пад вэлюмам пякноты, што ехалi ў каламажках на спатканнi; лейтэнантаў, якiя ў кавярнi Фуля пiлi моцныя трункi пад слабую музыку; штодня я рабiў чатырохкiламетровы шпацыр - заўсёды адной дарогай i ў адзiн час; усе павiнны былi бачыць мяне, бачыць у адзiн i той самы час, у адных i тых самых месцах - гаспадынi крамаў, банкiры i ювелiры; вулiчныя жанчыны i кандуктары, экспедытары крамаў, кельнеры i хатнiя гаспадынi; яны павiнны былi бачыць i бачылi мяне памiж пятаю i шостаю, з цыгараю ў руцэ; гэта не было прынята - я ведаю, але ж я мастак: вызнаваць нон-канфармiзм - мой абавязак; мне можна таксама спыняцца каля катрыншчыкаў, якiя разменьваюць на грошы меланхолiю канца рабочага дня; вулiца летуценняў-сноў, што вяла праз кабiнет летуценняў-сноў: мае статысты мелi добра нашмараваныя суставы, невiдочныя нiткi рухалi iмi; яны адкрывалi раты, каб вымавiць прадугледжаныя мною дзеля iх штатмпы; халодная мелодыя бiльярдавых шароў у гатэлi "Прынц Генрых" -белае на зялёным, чырвонае на зялёным; манекены згiналi рукi, каб ударыць па шары, каб паднесцi да рота куфаль з пiвам; яны набiралi ачкi, гулялi серыi, па-каляжанску ляпалi мне па плячы; ax, гэтак! ax, не! о, блiскуча! вам не пашэнцiла; а я чуў, як камякi зямлi падаюць на маю труну, перадсмяротны крык Эдыт i апошнi позiрк светлавалосага вучня столяра - позiрк, якiм ён павiнен быў акiнуць каменныя муры вязнiцы, былi ўжо напагатове.

Я паехаў з жонкаю i дзецьмi ў далiну Кiса, паказаў iм з гордасцю вынiк працы маёй маладосцi, наведаў пастарэлага ўжо абата i прачытаў на яго твары гады, якiх не мог убачыць на сваiм; кава ў гасцёўнi, пiрог, выпечаны са сваёй мукi, са слiвамi, што выраслi ў сваiм садзе, i са смятанкаю, знятаю з малака ад сваiх кароў; маiм сынам было дазволена зайсцi ў клаўзуру, жонка з дочкамi, што ўвесь час хiхiкалi, павiнны былi чакаць на вулiцы: чацвёра сыноў, трое дачок - сямёра дзяцей, якiя падораць мне сем разоў па сем унукаў; абат жа сказаў мне з усмешкаю: "Мы ўжо цяпер нават суседзямi зрабiлiся". Сапраўды, я купiў абедзве вёсачкi: Штэлiнгер-Гротэ i Гёрлiнгерс-Штуль.

- Ах, Леанора, зноў - з Кронэравай кавярнi? Hе, я ж сказаў выразна: шампанскага не трэба. Цярпець не магу шампанскага. А зараз - працы канец, маё дзiця. Калi ласка. I цi не маглi б Вы замовiць мне таксi, на чатырнаццатую? Няхай чакае мяне каля брамы; можа, падвязу i Вас трохi. Hе, праз Блесэнфэльд я не еду. Добра, калi жадаеце, можам гэта яшчэ ўдакладнiць.

Ён адвярнуўся ад сваёй рамы са зменнымi малюнкамi, разгледзеў сцены кабiнета, дзе на сцяне вiсеў вялiкi праект абацтва, а ў паветры было поўна пылу, якi, нягледзячы на ўсю асцярожнасць, падымаўся з-пад рук Леаноры; яна з ахвотаю прыбрала ў сталёвай шафе, падала яму вялiкi пачак банкнотаў, якiя страцiлi сваю вартасць яшчэ трыццаць пяць год таму; потым, патросшы галавою, выцягнула на свет божы iншы пачак грошай, якiя не мелi вартасцi ўжо дзесяць год; яна дбайна пералiчыла на рысавальным стале ўсе чужыя купюры: дзесяць, дваццаць, восемдзесят, сто - тысяча дзвесце марак.

- Кiньце гэта ў агонь, Леанора, цi аддайце iх, можа, дзецям з вулiцы гэтыя задуманыя з вялiкiм размахам цэтлiкi ашуканства, якое пачалося трыццаць пяць, а паглыбiлася дзесяць год таму. Я нiколi не надаваў увагi грашам, а, нягледзячы на гэта, усе былi перакананыя, што я прагны да грошай; яны зрабiлi памылку: я не прагнуў грошай, распачынаючы вялiкую гульню; i толькi калi я выйграў i зрабiўся вядомы - толькi тады я ўсвядомiў сабе, што ўва мне ёсць два варункi вядомасцi i папулярнасцi: я быў рупны, гжэчны, просты, быў мастаком, афiцэрам-рэзервiстам; чагосьцi дасягнуў, зрабiўся багатым, аднак... аднак быў усё ж "чалавекам з народа" i нiколi таго не адмаўляў; не дзеля грошай, славы, жанчын я ўкладаў алгебру будучынi ў формулы, ператвараў X, Y i Z у рэальныя велiчынi - у сялянскiя гаспадаркi, банкаўскiя рахункi, у магутнасць, якую я ўвесь раздаваў i якая вярталася да мяне ўдвая большая; Давiд з усмешкаю, мяккi, вага якога не большала i не меншала нi на адзiн фунт; моцна закранулi мяне непрадбачаныя абставiны, якiх я гэтак спрагнёна жадаў: то былi каханне маёй жонкi i смерць дачкi Ёганны сапраўднай прадстаўнiцы роду Кiльбаў: ёй было толькi паўтара года, а я ў тых дзiцячых вачах, як i ў вачах майго маўклiвага бацькi, бачыў старажытную мудрасць, на цёмным дне гэтых вачэй, якiя, здавалася, ужо ведалi, што такое смерць; шкарлятына расцвiла на гэтым цельцы, нiбы жахлiвае пустазелле, падымалася ўверх па сцёгнах, iшла ўнiз да самых ступняў, сеяла гарачку, i белая, нiбы снег, смерць вырастала з усяго таго, вырастала, нiбы цвiль, на чырвонай квеценi, уядалася ў цела, выходзiла чарнотай з ноздраў; непрадбачаныя абставiны, якiх я прагнуў, - яны прыйшлi, як праклён, стаiлiся ў гэтым жахлiвым доме; выбухнула спрэчка, раптоўная перапалка з пробашчам сабора Святога Севярына, з цесцем i цешчаю, з шваграмi, бо я забараняў спяваць на жалобнай iмшы; i ўсё ж я настояў на сваiм i дамогся свайго; я страшэнна спалохаўся, калi пад час набажэнства пачуў шэпт Ёганны: "Iсусе".