Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке) Страница 3

- Ад прапаведнiка, - адказаў Джоўд.

- Проста шалееш, калi чуеш такiя слоўцы. Прапаведнiк - справа iншая, з iм лясы тачыць не будзеш. Наогул, злосць бярэ, калi так гавораць, але хлопец той быў весялун. Усе ведалi, што ён смехам гэта робiць, а не дзеля выхвальства: вось якi я разумны! - Шафёр супакоiўся - цяпер, прынамсi, пасажыр яго слухаў. Ён зрабiў круты паварот, ажно шыны вiскнулi. - Вось я i кажу, - працягваў ён гаварыць, - некаторыя хлопцы немаведама якiя штукi адпальваюць. Даводзiцца. Здурэць можна - сядзiш увесь час адзiн, i толькi дарога перад вачамi мiльгае. Пра вадзiцеляў грузавiкоў балбочуць, нiбыта яны толькi i робяць, што жаруць. Ездзяць з аднаго бара ў другi i булачкi з катлетамi ядуць.

- I днююць i начуюць у барах, - уставiў Джоўд.

- Прыпынкi мы, вядома, робiм, але не дзеля таго, каб есцi. Нам есцi рэдка калi хочацца. Едзеш-едзеш - абрыдне дарэшты. Спыняцца можна толькi каля бараў, а раз ужо спынiўся, дык трэба што-небудзь заказаць. Пачэшаш язык з дзяўчынай за стойкай, папросiш кубак кавы, пiрага кавалак. Трохi адпачнеш. - Шафёр паволi жаваў гумку, падпраўляючы яе языком.

- Цяжка вам даводзiцца, - абыякава прамовiў Джоўд.

Шафёр падазрона зiрнуў на пасажыра - у яго словах яму пачулася насмешка.

- Вядома, нялёгка, - раздражнёна сказаў ён. - Здаецца, што тут такога: адседзеў за абаранкам свае восем, дзесяць цi чатырнаццаць гадзiн у дзень - i ўсё. Але дарога табе ў душу ўядаецца. Даводзiцца нешта рабiць. Хто спявае, хто насвiствае. Радыёпрыёмнiкi ставiць кампанiя не дазваляе. Некаторыя бяруць з сабой бутэльку, але гэты сорт людзей у нас доўга не трымаецца. - Крыху фанабэрлiва ён дадаў: - Я ў дарозе нiколi не п'ю.

- Нiколi? - перапытаў Джоўд.

- Нiколi! Трэба ў людзi выбiцца. Задумаў я паступiць на завочныя курсы. Механiкам буду. Справа няцяжкая. Сядзi сабе дома ды вучыся, урокi лёгкiя. Я гэта сур'ёзна надумаў. Тады ўжо не буду вадзiць грузавiкi. Няхай iх хто iншы водзiць.

Джоўд дастаў з бакавой кiшэнi пляшку вiскi.

- Можа, глынеш, хочацца ж? - падражнiў шафёра Джоўд.

- Не, слова даў. I не дакрануся. Што-небудзь адно: альбо пiць, альбо вучыцца.

Джоўд адкруцiў каўпачок, два разы пацягнуў з рыльца, зноў закрыў бутэльку i засунуў яе ў кiшэню. Па кабiне разлiўся моцны i рэзкi пах вiскi.

- Ты ўвесь нейкi ўзбуджаны, - сказаў Джоўд. - Што з табой - дзяўчыну завёў?

- Гэта само сабой. Але галоўнае - трэба ў людзi выбiвацца. Свае мазгi я даўно ўжо трэнiрую.

Ад вiскi Джоўд адчуў сябе вальней. Ён скруцiў яшчэ адну цыгарку i запалiў.

- Цяпер ужо мне недалёка, - сказаў ён.

Шафёр таропка загаварыў:

- Мне пiць няма як. Я ўвесь час трэнiрую сваю памяць. Два гады назад спецыяльны курс прайшоў. - Ён паляпаў правай рукой па абаранку руля. Дапусцiм, я праязджаю мiма пешахода. Я да яго ўважлiва прыглядаюся, а як праеду, стараюся прыгадаць усё - i якая ў яго адзежа, якiя чаравiкi, галаўны ўбор, яго паходку, рост, колькi ён прыблiзна важыць, i асаблiвыя прыкметы на яго твары, калi яны ёсць. У мяне гэта нядрэнна атрымлiваецца. Iншы раз думаю, цi не заняцца мне яшчэ вывучэннем дактыласкапii, тады можна сапраўдным экспертам стаць. Проста дзiва, колькi чалавек можа ўсяго ў памяцi ўтрымаць.

Джоўд хуценька глынуў з бутэлькi. Апошнi раз зацягнуўся дымам разлезлай самакруткi i мазольнымi пальцамi раздушыў гарачы кончык. Старанна расцёршы недакурак, высунуў руку ў акенца, i вецер садзьмуў труху з яго далонi. Вялiкiя шыны бадзёра спявалi сваю песню, коцячыся па шашы. Джоўд утаропiўся на дарогу, i ў яго спакойных цёмных вачах зайграла хiтраватая ўсмешка. Шафёр замаўчаў, насцярожана пакасiўся на пасажыра. Доўгая верхняя губа Джоўда расцягнулася, агалiўшы зубы, i плечы яго затрэслiся ад бязгучнага смеху.

- I доўга ж ты падбiраешся, прыяцель.

Шафёр не павярнуў у яго бок галавы.

- Да чаго я падбiраюся? Пра што ты?

Губы Джоўда зноў стулiлiся, схаваўшы яго вялiкiя зубы, ён аблiзнуў iх, як сабака, двума заходамi, ад сярэдзiны да куткоў рота.

- Сам ведаеш, пра што, - у голасе ў яго пачулiся рэзкiя ноткi. - Ты мяне з ног да галавы вокам абвёў, як толькi ўбачыў. Думаеш, не заўважыў?

Пазiраючы праз ветравое шкло, шафёр з такой сiлай сцiснуў рулявое кола, што пабялелi кiсцi рук.

- Ты добра ведаеш, адкуль я iду, - сказаў Джоўд.

Шафёр маўчаў.

- Ведаеш, цi ж не так? - не сунiмаўся Джоўд.

- Ну ведаю... Праўдзiвей, здагадваюся. Толькi мяне гэта не тычыцца. Мне сваiх клопатаў хапае. Што мне да таго? - адным духам выпалiў шафёр. - Я ў чужыя справы не лезу. - Ён змоўк, вiдаць, чакаючы адказу. Пабялелыя рукi ўсё яшчэ моцна сцiскалi абаранак руля.

Праз акенца ў кабiну заляцеў конiк, апусцiўся на прыборны шчыток i пачаў чысцiць крыльцы сваiмi каленчатымi спружынiстымi ножкамi. Джоўд працягнуў руку, раздушыў пальцамi цвёрдую, падобную на чэрап, галоўку насякомага i выкiнуў яго за акно, на вецер. Зноў бязгучна засмяяўшыся, ён пацёр пальцамi, каб сцерцi з iх рэшткi раздушанага конiка.

- Памыляецеся, мiстэр, - сказаў ён. - Нiчога я хаваць не збiраюся. Так, я сядзеў у Макалестары. Чатыры гады адседзеў. Адзежу мне гэтую далi там перад выхадам. Пляваць мне, няхай усе ведаюць. Цяпер я дадому iду, да бацькi, на працу мне наймацца не трэба, дык навошта адмоўчвацца?

Шафёр сказаў:

- Мяне гэта не тычыцца. У чужыя справы я носа не соваю.

- Не соваеш? У цябе ж нос на восем мiль наперад вытыркнуўся. Ты мяне iм так абнюхаў, як авечка капусту.

Шафёр насупiўся.

- Ты мяне не так зразумеў... - пачаў ён вяла.

Джоўд засмяяўся:

- Ты хлопец што трэба - падвёз мяне. Ну, адбыў я тэрмiн. Дык што? Хочаш ведаць, за што мне далi?

- Мяне гэта не тычыцца.

- Цябе нiчога не тычыцца - ганяеш сваю чортаву махiну ўзад i ўперад i больш ведаць нiчога не хочаш. А цяпер глянь - бачыш палявую дарогу?

- Ну.

- Там я выйду. Ты, пэўна, у штаны напусцiў - так карцiць даведацца, за што мяне пасадзiлi. Ну, не буду мучыць цябе. - Рокат матора стаў глушэйшы, песенька шын панiжэла тонам. Джоўд дастаў сваю бутэльку i зноў разок прыклаўся да рыльца. Грузавiк пад'ехаў да грунтавой дарогi, якая пад прамым вуглом адыходзiла ад шашы, i затармазiў. Джоўд вылез i стаў каля акна кабiны. Выхлапная труба ленавата выпускала свой шызаваты дымок. Джоўд нахiлiўся да шафёра. - Чалавеказабойства, - скорагаворкай прагаварыў ён. - Вось табе яшчэ адно доўгае слова. А прасцей кажучы, забiў я чалавека. Атрымаў сем гадоў. Мне скiнулi да чатырох, бо сядзеў я цiха, як мыш.

Шафёр правёў позiркам па твары Джоўда, стараючыся запомнiць яго рысы.

- Нi пра што такое я ў цябе не пытаўся, - сказаў ён. - Мая справа старана.

- Можаш раззванiць па ўсiх забягалаўках, адсюль i да самай Тэксалы. Джоўд усмiхнуўся: - Ну, бывай, дружа! Хлопец ты неблагi. Толькi памятай: хто пасядзеў у каталажцы, той здалёку пачуе, куды вецер вее. Ты i рота яшчэ раскрыць не паспеў, а мне было ўжо ўсё ясна. - Джоўд пляснуў далонню па металiчных дзверцах: - Дзякуй, што падвёз. Бывай! - Ён павярнуўся i пайшоў на палявую дарогу.

Хвiлiну шафёр моўчкi глядзеў яму ўслед, потым крыкнуў:

- Шчаслiва!

Не азiраючыся, Джоўд памахаў рукой. Матор зароў, заскрыгатала перадача, i вялiкi чырвоны аўтафургон скрануўся з месца.

РАЗДЗЕЛ ТРЭЦI

Бетонную стужку шашы з бакоў абступала густая высахлая трава з панiклым, пераблытаным бадыллём, i каласкi i галоўкi яе ашчацiнiлiся асцюкамi i калючкамi: аўсюк - каб учапiцца ў сабачую поўсць, лiсахвост - каб уплесцiся ў конскую шчотку, канюшына - каб ухапiцца сваiмi шчацiнкамi за авечую воўну; не абуджанае яшчэ жыццё чакала, калi яго рассеюць, разнясуць на ўсе бакi, кожнае семечка было ўзброена адмысловым прыстасаваннем - кручочкам цi парашуцiкам, дроцiкам цi клубочкам з вострымi iголачкамi, i ўсё гэта чакала якой-небудзь жывёлiны цi ветру, манжэтаў мужчынскiх штаноў цi падола жаночай спаднiцы, чакала бяздзейна, але мабiлiзаваўшы ўсе свае сродкi, нерухома, але ў поўнай гатоўнасцi да вандроўкi.

Сонечныя промнi падалi на траву i грэлi яе, а ў цянi пад былiнкамi варушылiся i снавалi казюлькi - мурашкi i мурашыныя львы, што ставiлi iм пасткi; конiкi, якiя раз-пораз выстрэльвалi ў паветра, блiснуўшы жаўтлявымi крыльцамi; падобныя да маленечкiх армадзiлаў макрыцы ўпарта прабiралiся кудысьцi на сваiх незлiчоных кволых ножках. А па траве ўсцяж дарогi, мiма палатна, паўзла, цягнучы выгнуты купалам панцыр, балотная чарапаха - то ў адзiн бок паверне, то ў другi. Яе шурпатыя лапы з жоўтымi кiпцямi разграбалi траву, не ступалi па ёй, а прадзiралiся праз яе, цягнучы на сабе грувасткi шчыт. Ячменнае зерне саслiзгвала па iм, варсiстае насенне канюшыны падала на яго i кацiлася на зямлю. Цвёрдая дзюба чарапахi была трохi разяўлена, халодныя вочы насмешлiва пазiралi наперад з-пад арагавелых надброўных дугаў. За ёю цягнуўся след - каляiна прымятай травы, наперадзе ўзгоркам узвышаўся дарожны насып. Чарапаха спынiлася, высока задрала галаву, памiргала, прыжмурыла вочы, зiркнула ўгору, потым унiз i пачала ўзбiрацца па адхоне. Кiпцюрастыя пальцы пярэднiх лап выпрасталiся, але зямлi не кранулiся. Заднiя ногi пачалi падпiхаць панцыр, i ён зашоргаў па траве, потым па жвiры. Чым круцейшы рабiўся насып, тым упарцей працавала чарапаха. Заднiя лапы коўзалiся, зрывалiся, падштурхоўваючы панцыр, лускаватая галава вытыркнулася наперад на ўсю даўжыню доўгай шыi. Панцыр памалу падымаўся па адхоне, пакуль шлях яму не перасек бетонны борцiк шашы ў чатыры цалi вышынёй. Заднiя ногi, нiбы незалежныя ад тулава, падштурхнулi яго ўгору, да самага краю бар'ера. Шыя выцягнулася, i чарапаха глянула цераз борцiк на шырокую цэментавую гладзь. Тады пярэднiя лапы, якiмi яна ўпiралася ў борцiк, напружылiся, пасунулiся вышэй, i панцыр паволi палез уверх i перадам лёг на борцiк. Тут чарапаха дала сабе адпачыць. Чырвоная мурашка шмыгнула пад панцыр, пад мяккае брушка, i раптам галава i ногi чарапахi схавалiся i бранiраваны хвост шуснуў убок, пад свой шчыт. Чырвоную мурашку раздушыла памiж брушкам i лапай. Пад панцырам апынуўся i каласок аўсюка, змецены туды пярэдняй лапай. Чарапаха доўга ляжала нерухома, потым зноў высунулася галава на доўгай шыi, i халодна-насмешлiвыя старэчыя вочы паглядзелi па баках, а з панцыра зноў высунулiся лапы i хвост. Заднiя ногi заварушылiся, напружылiся, панцыр перавалiўся цераз борцiк, i пярэднiя ногi павiслi над палатном шашы. Але заднiя падштурхоўвалi панцыр усё далей i далей, i нарэшце цэнтр цяжару перамясцiўся, пярэдняя частка тулава нырнула ўнiз, кiпцi заскрэблi па бетоне, i чарапаха апынулася на насцiле дарогi. А на яе пярэднiх лапах, абвiўшыся вакол iх сваёй бадылiнай, засеў каласок аўсюка.