Масей Седнев - I той дзень надыйшоў (на белорусском языке) Страница 22

Селi за стол упоцемках.

- Я, Лявонавiч, толькi на хвiлiнку. Бег i вось забег. Як дзялы? Надта не мардуйце сябе. Будзе перамена i ўсё пераменiцца. I пабачаце - Мiкола хутка вернецца.

- Аткуль ета вы знаеце?

- Скажу вам вось што. Давяраючы вам. Гiтлер усё-ткi нападзе на нас. Мала што ён з намi дагавор заключыў. Усё, што мы атрымалi па дагавору з iм, забярэць назад. I каб-жа толькi гэта! Як ашалелы прэцца й прэцца. Скруцiў вон Францыю, i ў Яўропе нiхто ўжо не ўстаiць процi яго. Завернецца, кажу, i папрэцца на нас. I тады што? Наўрад, каб мы яго стрымалi - праломiць нашу абарону i пойдзе наскрозь, аж да Ўралу. Прабойная сiла ў яго вялiкая. Дык разьляцяцца i тыя лягеры. I пойдуць, пабрыдуць з iх ува ўсе канцы нявольнiкi. Гэтак прыйдзе дахаты i Мiкола. Кажу вам!

Лявонавiч слухаў настаўнiка, вучонага чалавека, насьцярожана i з пэўнай доляй недаверу: "Як гэта ён так раптам загаварыў пра вайну, пра Гiтлера. Усё як-бы цiха, а ён пра вайну... Нiхто нiчога не гаворыць, а ў яго на языку вайна. Цi можа сп'яну?" Ды тым ня менш слухаў уважлiва, стараўся нiчога не прапусьцiць, усё ўцямiць. "Пэўна-ж, мы, сьляпыя людзi, нiчога ня ведаем - што i да чаго. А гэта во чалавек разьбiраецца, бачыць наперад. Прадказвае".

Лявонавiч слухаў i адчуваў, як у ягоную душу ўлiваецца нешта новае, дасюль нячуванае нешта радаснае, хоць i трывожнае. Вяркееў узбудзiў у ягонай душы надзею, ашаламiў яго нязвычайнымi новасьцямi. Лявонавiч адчуваў, быццам у яго пад нагамi вырасла нейкае апiрышча.

- Цi пра ета, пра вайну, пiшуць газэты, цi вы гэта ад сябе?

- Газэты выхваляюць посьпехi Гiтлера ў заваяваньнi Яўропы, але маўчаць, што ён можа заваяваць i нас. Газэты пра гэта пакуль што маўчаць. Але ёсць людзi ў Крамлi, што бачаць такую апаснасьць. Нездарма-ж наша ваенная тэхнiка дзень i ноч грукочыць праз станцыi i паўстанкi. Вязуць. Куды, вы думаеце? На Захад. Для спатканьня з Гiтлерам. Нашым снаражэньнем завалены ўжо ўвесь наш заходнi фронт. Адкуль я ведаю, запытаецеся? Ня сумнявайцеся! Мы ведаем. Мы ведаем, што Гiтлер вылупляе свае вочы на нашыя прасторы, дык мы i хочам стварыць надзейны заслон супраць яго. Гэта адно. Iншае - каб як вытварыцца адпаведная сытуацыя, ударыць Гiтлеру ў сьпiну. Ён там, на Захадзе, будзе курпечыць розныя Бэльгii, Галяндыi, Данii, а мы - тут як тут. Раз-два, i ўся Нямеччына наша. Не падумайце, Сталiн таксама ў шапку ня сьпiць. Вусамi сваiмi добра стрыжэ.

Лявонавiч ня можа ўседзiць на месцы спакойна - усё гэта так нязвычайна для яго. Усё гэта такое пажаднае, але й такое ненадзейнае. Захапленьне яго вялiкае, але й апаска ня меншая: як пачнецца тое, дык чым яно скончыцца.

- Вы думаеце, што й мы тут, на месцы, ня рыхтуемся да гэтых падзеяў? Не, Лявонавiч, рыхтуемся, дый яшчэ як! Мы лiчымся, - трэба-ж разьлiчваць на самае горшае, - што Гiтлер можа праскочыць, заняць некаторыя нашы тэрыторыi, у тым лiку i наш раён. Дык што вы думаеце, мы будзем сядзець, склаўшы рукi? Не, у нас на такi выпадак будзе ўжо ўсё гатова. У нас ёсьць ужо бронь: старшыня сельсавету застаецца ў тыле, наш камсамольскi важак...

- А вы?

- I я. Да нас далучацца i некаторыя раённыя кiраўнiкi, на чале з сакратаром партыйнай арганiзацыi. Мiж iншага, пакiдаецца ў тыле i наш з вамi ўпаўнаважаны для арганiзацыi партызанкi, на выпадак, калi, кажу, вораг дапне i сюды. Вось такiя, Лявонавiч, пляны. Я з вамi гавару сакрэтна, давяраючы вам. Хоць вы i пакрыўджаны савецкай уладай чалавек, але вы ня вораг савецкай улады. Я думаю, Сталiн распусцьцiць турмы - патрэбны людзi. Выйдзе i Мiкола, ваш сын, а мой таварыш. Дзеля яго, у iмя яго я й гавару пра ўсё гэта з вамi. Мы з iм не заўсёды ладзiлi, але я паважаю яго, як здольнага, карыснага нам чалавека. Пабачаце, Лявонавiч, мы яшчэ будзем з iм партызанiць... Мне шкада цёткi Маланьнi - гэтак яна ўбiваецца! А Дар'я? Гэта-ж золата, а ня дзеўка! Прывязаўся я да вашай сям'i, як нi да кога. Вы сапраўдныя людзi. Вы мне - як бацькi. Вы думаеце, я прырос тут, знайшоў душэўных людзей? Не, каб ня вы, мне некуды было-б дзецца. Я можа дзеля гэтага i ў бяду папаў - пусьцiў на сьвет Божы незаконнае дзiцяцi.

Жальба, скарга Вяркеева падкупiла Лявонавiча, ён стаў болей верыць у тое, што яму гаварыў паважаны iм настаўнiк.

- Думаеце, Сямёнавiч, Сталiн пабярэць i тых, што ў турме сядзяць? Возьмiць ён iх ў армiю?

- Усе яму спатрэбяцца... А як-жа? Але, Лявонавiч, я-ж ня Бог, усяго ведаць не магу. Можа яно ўсё пойдзе падругому.

- Я, Сямёнавiч, баюся, што як пачнецца вайна, зьняволеным будзе горш. Iх можа Сталiн i пастраляць.

- Нашто яму iх страляць? Вайна пастраляе, як яна пачнецца. А я ўпэўнены ў тым. Але-ж пайду ўжо - глядзiце, ужо вiднеецца.

Лявонавiч зiрнуў у вакно - супакоеная за ноч дарога ўжо шарэла, плот насупраць выступаў з iмглы сваiмi абрысамi.

- Дык, Лявонавiч, iду. Хай наша гутарка застанецца памiж намi. Можа я вам i зашмат нагаварыў... Ад Мiколы-ж нiчога ня чуваць, а?

- Я-ж бы не таiўся ад вас.

Вяркееў пайшоў, пакiнуўшы ў душы Лявонавiча надзею, спадзяваньне, сумляваньне, трывогу.

На прызьбе дзеда Мельнiка сядзяць дзяўчаты - вечар ядраны, халаднаваты, i яны туляцца адна да аднэй. Хлопцы ўклiньваюцца памiж iмi, садзяцца на каленi, залазяць запазуху, просяць пагрэць там свае рукi. Дзяўчаты брыкаюцца, адпiхваюцца, верашчаць. Але хлопцы, асаблiва найбольш нахабныя, лезуць зноў, дамагаюцца свайго. Але лезуць не да ўсiх. Ёсьць дзяўчаты, якiх яны баяцца: тыя добра даюць iм кулакамi пад рэбры.

- Няхай сядзяць, недатрогi. Каму яны патрэбныя? У нас ёсць вон маладзейшыя.

I чапляюцца да тых "маладзейшых" - новай зьмены, якой папоўнiлася дзявочая грамада пад хатаю дзеда Мельнiка. Сярод гэтай новай зьмены i - Дуся. Яна прыходзiць сюды сьпяваць. Мацi просiць яе не пазьнiцца, прыходзiць дахаты, калi яны яшчэ не лажацца. I калi Дусi доўга няма, па яе прыходзiць мацi. Забiрае яе, i яны разам iдуць дахаты. Хлопцы суправаджаюць iх жартамi, сьмехам i скаромнымi словамi:

- Усё роўна не ўцалее.

Сёньня вечар звонкi, i дзяўчатам трэба ўсё-ткi засьпяваць. Сьцiхаюць i хлопцы. Часамi i яны слухаюць, хоць i нядоўга. Дзяўчаты радзяцца, з якой песьнi пачаць. Пагаджаюцца на той, якая будзе далей чуваць. Спрабуюць свае галасы. Нейкая з iх - вядучая - бярэ ноту - завысока, кажуць. Просяць - нiжэй. I вось, ужо зладжаныя, натхнёныя, яны аддаюцца песьнi, аддаюцца ўсёю душою, высьпеўваюць усё тое ў ёй, што насьпела i просiцца на волю. Песьня ўзьнялася высока, паплыла, пакацiлася, яна то замiрае, то зноў узносiцца, бясконцая, запаўняе прастору, i ў ёй, у гэтай прасторы, здаецца, ужо нiчога няма, апрача самой песьнi. Дуся мае надзвычайны слых i голас. Ейны голас пазнаюць нават на адлегласьцi, у блiжнiх вёсках, дзе таксама зьбiраюцца па вечарох хлопцы i дзяўчаты. Адклiкаюцца сваiмi песьнямi, або прыслухоўваюцца, як сьпяваюць iхныя суседзi.

- Чуеце? Гэта-ж Хiмiна Дуся гэтак бярэ.

Калi Дуся ня прыходзiць на сьпеўку, яе выклiкаюць ейныя сяброўкi. Сярод дзяўчат на прызьбе дзеда Мельнiка ёсць выдатныя сьпявачкi, "харысткi", як iх называюць хлопцы. Да "харыстак" належыць i Дуся. Зрэшты, яе надта i ня трэба ўпрашваць - сама рвецца на пагулянкi. Ейная мацi добра ведае, што дачку цiкавяць ня толькi песьнi. Дзеўка яна ўжо "бальшая", i Хiма неспакойная за яе. Выгадавала. Выпеставала. Дзеўка завiдная. Не налюбавацца. I ростам выйшла, i стройнасьцяй, i з твару нiхто не зраўняецца - шляхетныя рысы, бровы ўзьнятыя, вочы - iскрыстыя, зiрнець - не ў аднаго сэрца ёкне. А было-ж - iх за людзей ня лiчылi: бедныя, хата голая, нi кала, нi двара. Толькi нядаўна Пiлiп прыбудаваў сенцы. Гультаяваты, басьнi толькi расказвае. Пачоту ў людзей ня мае - дзiвак нейкi. А во глядзi - якую дзеўку праiзвёў! Сын - як сын. А гэта ўзяла ўсiм. Пiлiп нават аўтарытэт набыў: такую дачку мае.

Пацiшэла на прызьбе ў дзеда Мельнiка - дзяўчаты пачалi разыходзiцца. Позна ўжо. Заўтра трэба рана ўставаць на працу.

З рэчкi на вулiцу папоўз туман, нiчога нявiдно - схавалiся хаты. Дуся йдзе дамоў. Яе нiхто не праваджае. Хлопцы пагналiся за iншымi. Яна нi з кiм не захацела iсьцi разам. Аж нехта ззаду цапнуў яе за плячо.

- Дуся, гэта я! Мiкола.

Дуся пазнала Мiколу Бугрова. Ён ня прыходзiць на прызбу да дзеда Мельнiка, адасабляецца - камсамольскае званьне не дазваляе яму змешвацца з гуртам. Але за Дусяй ён страляе. Даганяў яе па дарозе дахаты ўжо ня раз. Угаварваў, каб яна з хаты перабралася спаць у клець. Дуся баiцца яго. Дый мацi, яна ведала, ня пусьцiць яе ў клець - будуць прыходзiць хлопцы. I Дуся ня выходзiла, як нi схiляў яе да гэтага Мiкола Бугроў. Не сказаць, каб яна ня цiкавiлася iм хлопец ён ладны, хоць i вялiкi хвалько. Яго так i празвалi дзеўкi - Хвалько. I Дуся, уласна, была цяпер ня супраць, перад тым як пайсьцi ў хату, пастаяць з iм якую часiнку. Спынiлiся. Мiкола адразу паказаў свой хлапцоўскi спрыт: пацягнуў Дусю далей ад хаты, у закутак на двары. У няспыннай жарсьцi цалаваў яе, абнiмаў. Калацiўся ўвесь, як у лiхаманцы. Дуся ўпiралася, ня йшла ад хаты. Мiкола пачаў тады прыпiраць яе да сьцяны, i, прыпёршы, шчыльна прыпаў да яе, цалуючы i хапаючыся аднэй рукой за ейную сукенку зьнiзу. Дуся ня ўпусьцiла яго i ён, зьвяўшы, у зьнямозе, абвiс у яе на грудзёх. З агiдай Дуся адштурхнула яго i ўцякла ў сенцы. Хiма, вiдавочна, пачуўшы як яны валтузiлiся, пачала гукаць у вакно: