Масей Седнев - I той дзень надыйшоў (на белорусском языке) Страница 28

- Такая цi не такая, а радавацца няма чаго.

- Пра што ты гаворыш?

- Ды нi пра што. Сама ведаеш...

Чутка, што "ўласьцi" ўжо няма, не замарудзiла даляцець да слыху жыхароў Мокрага Першага i Мокрага Другога. Адкуль нi вазьмiся - набеглi ў сельсавет, найперш хлапчукi, перакулiлi ўсё дагары нагамi ў пошуках нечага патрэбнага iм. А пазьней, як ужо добра ўднелася, пачалi зьяўляцца i дарослыя, пераважна "цяплюхi", старыя i нямоглыя мужчыны-абборкi. Гэтыя апошнiя заглянулi i ў Сельпо. Дзьверы былi на замку, ды iх узламалi - Сельпо аказалася такiм-жа пустым, як i канцылярыя сельсавету: што было, усё сплыло. Ды нягледзячы на гэта розгалас пайшоў, што "добрыя людзечкi цягнуць з капiрацiву дабро, а мы сядзiмо тут, склаўшы рукi". Гэтага было дастаткова, каб пачацца цэламу штурму на Сельпо: рынулiся ўсе туды ў надзеi ўварваць што-небудзь i сабе. Але апрача прапаганднай лiтаратуры, якая iшла ў якасьцi абавязкавай "нагрузкi" да больш каштоўных рэчаў, у Сельпо ўжо нiчога вартаснага ня было. Зрэшты, у iм нiколi ня было поўна: гарэлка, хлеб, соль, запалкi, iншыя дробныя рэчы i ўсё. Калi-ж у Сельпо i прывозiлася нешта вартаснае, "дэфiцытнае", яно адразу-ж трапляла ў рукi памазаньнiкаў Божых. Звычайнаму чалавеку i ў вочы яго не паказвалi.

Пiлiп глядзеў у вакно, як людзi тоўпiлiся каля Сельпо - уваходзiлi i выходзiлi з яго, нешта ўхапiўшы там, цi так, з пустымi рукамi. Глядзеў, але сам ня меў намеру пайсьцi ў тое Сельпо: а што як уласьцi вернуцца? Тады што? Знойдуць усiх, хто рабаваў, крэмсаў, ламаў. Мо нават i ў гэтую хвiлiну ўласьць тая выглядае з кустоў, назiрае, хто чаго варты. Далёка-ж яна яшчэ не ад'ехалася.

Асаблiва валам валiлi жанчыны, пачуўшы, што ў "каперацiве" ёсьць соль. Але яе ўжо расхапалi тыя, хто ўварваўся ў той "каперацiў" першым, i жанкi, рашчараваныя, выходзiлi з Сельпо з нiчым. Яны наракалi на свой жаночы лёс: "хто сьмялейшы, той i мае, хто вёў рэй з начальствам, той усё й захапiў, а беднай салдатцы - кукiш. Пра ейных малых дзетак нiхто не спагадае, ня ўгледзiць, што яны-ж засталiся бяз бацькi. Як на вайну - дык нашых першых. Iншыя-ж вон у бронь улезьлi i пэўна-ж сядзяць у кустох".

Не ўцалела ад хцiвага вока i школа - што можна было пацягнуць - пацягнулi. Асаблiва пацярпелi фiз- i хiмкабiнэты - да найменшай бляшачкi падчысьцiлi. Шкло з ваконных рамаў, i тое павынiмалi. За адну ноч школа была цалкам разгромленая. Хто i што - не вядома. Шыта-крыта. Вось табе й пабралi мужчынаў! Гэта-ж мужчынская работа! Ня бабская.

Вяскоўцаў зьдзiўляла тое, што начальства пакiнула iх гэтак патаемна i падспудна. Угаворвала не паддавацца панiцы, заставацца кожнаму на сваiх мясцох, рабiць, як i рабiлi дасюль, не парушаць дысцыплiны i вось табе змылася першым, няўгледна ад людскога вока. Дзе падзеўся той штаб i тая бронь? Рыхтавалiся-ж яны, думалi-ж яны, як гэта iм лацьвей зьнiкнуць! От i зьнiклi. Пачуў кот смаленае.

Але ў вяскоўцаў было адчуваньне нечага новага, хоць i няяснага. Упяршыню яны засталiся бяз улады. Упяршыню адчулi сябе свабоднымi, хоць гэтая свабода i пужала iх: як гэта быць iм самiм? Была нават радасьць, што ўлада адступiла, скончылася, пакiнула iх. Яны яе не шкадуюць, па ёй ня плачуць - дадзела яна iм. Хопiць! Але што наступiць пасьля яе, якая ўлада прыйдзе на зьмену старой? Якi будзе парадак? Пэўна-ж парадак трэба зьмянiць, але хто яго зьменiць i як? Нашы-ж людзi пайшлi. Пайшлi на вайну. Але за каго яны ваююць? Вярнулiся-б хутчэй дахаты жывымi i ўстанаўлялi-б нейкi свой парадак. Бо калi пачне ўстанаўляць парадак чужынец, дык цi добры будзе той парадак для нас? Прыйдзе немец - напэўна-ж прыйдзе, чаго-б уцякалi нашыя? - дык як ён будзе абыходзiцца з намi? Боязна. Наша ўся сiла пайшла нямаведама чаго i куды, а прыйдзе чужая. Што яна будзе рабiць з намi, пакiнутымi i безабароннымi?

Як-бы назнарок, сярод белага дня, нiчога не баючыся, павольным крокам, упэўнена iдзе па вулiцы - з канца ў канец - старшыня сельсавету з вiнтоўкай за плячыма. Iдзе гэтак, каб яго бачылi ўсе, каб ведалi, што савецкая ўлада не адступiла, што - бачаце - яна ступае ў яго асобе цьвёрда i непахiсна, хай нехта паспрабуе нават падумаць, што яе няма. Не, яна, улада, тут, яна ня зьнiкла, яна непераможная i непрамiнальная. Старшыня сельсавету iшоў вулiцай, не пазiраючы на вокны хатаў, якiя ён мiнаў, але ягоныя вочы, здаецца, бачылi ўсё i ўсiх, хто i як сябе паводзiў у час ягонай кароткай адсутнасьцi. I людзi, гледзячы ў вакно, баялiся яго, ягонай хады. Iм здавалася, што ён ведае iхныя думы, iх настрой, ведае, хто ўжо здрадзiў яму, палiчыў, што ўжо яго няма, што ён болей ня вернецца. А ён, глядзi, тут. Хай дрыжыць той, хто ўжо сьпiсаў яго i ўсклаў надзею на некага iншага. Не, ня будзе iншага.

Уначы да Дусi ў клець прыйшоў Мiкола Бугроў. Дуся ўпусьцiла яго, пасьля таго, як ён сказаў, што хоча толькi пагаварыць з ёй. Але перад тым, як адчынiць яму, Дуся надзелася, ведаючы нораў Мiколы Бугрова. Бугроў, увайшоўшы, папрасiў:

- Давай сядзем. Дзе твой ложак - ня бачу.

Намацаў у цемры ложак. Сеў.

- Хадзi й ты сядай, кажу. Ня бойся. Чапаць ня буду.

Дуся не садзiлася, гатовая выскачыць у выпадку, калi-б Мiкола ўздумаў змусiць яе лажыцца з iм.

- Хадзi, кажу! Мяне дык ты баiшся, а як хто там падлезе да цябе... Ды я не хачу пра ета гаварыць. Я хачу пагаварыць з табою пра другое... Ну хадзi-ж сюды, да мяне. Ня бойся. Я прыйшоў не за етым.

У голасе Мiколы Дуся вычула нотку засмучанасьцi, шчырую просьбу пагаварыць з ёю, аднак ведаючы ягоную натуру, ня i верыла яму i ўсё заставалася стаяць каля дзьвярэй.

- Тое, Дуся, ужо прайшло, калi я лез да цябе. Ты даруй мне i тое. Тое ўсё было ня сур'ёзнае. Цяпер час надыйшоў сур'ёзны i я хачу пагаварыць з табою сур'ёзна. Ты ўжо не малая... Ты слухаеш мяне? Хадзi, пагаворым палюдзску. Вырашым, як табе быць. Што будзеш рабiць? Заставацца ў хаце сядзець, цi... У хаце ня ўседзiш... Прыйдуць... Упрашваць ня будуць... пацягнуць. Iм ты спатрэбiшся. На такiх, як ты, яны падкiя. Дык каб уцалець... Адзiны ратунак пайсьцi з намi. Пайсьцi з людзьмi заадно. Як пайшлi i йдуць мiльёны такiх, як ты, каб ня сплямiць сябе, свой род, сваю матку, свайго бацьку, свайго брата. Падумай, Дуся. Ты нам патрэбная. Хадзi да нас. У лес. Нас ужо многа. У нас ёсьць ужо вялiкiя сiлы. У нас ёсьць база. Наша армiя пакiнула нам усё патрэбнае. А прыйдзе вораг... а ён ужо стаiць за колькi кiлямэтраў адсюль... мы будзем яго бiць з тылу. Масква забясьпечыць нас усiм чыста. Перакiне людзей, зброю. Вораг не ўстаiць. Перамога будзе за намi. Пабачыш. Дык ня будзеш-жа ты стаяць у баку. Як ты будзеш глядзець людзям у вочы, калi нашы людзi вернуцца? З перамогай. Яны спытаюцца, цi ты што-небудзь зрабiла для перамогi, унясла сваю долю, цi не? Хочаш, я пагавару з тваiмi бацькамi. Яны, я ведаю, адпусьцяць цябе, калi ты захочаш сама. Мы цябе пашлём у Маскву, у школу медсясьцёр. Адтуль ты выйдзеш медсястрой перавязваць партызанам раны. Падумай толькi, якую службу ты саслужыш гэтым! Што ты тут будзеш гiбець? Прыедзем за табой на машыне, пакуль ня позна i забярэм цябе. Гэта, Дуся, ня толькi мая просьба - усяго нашага штабу, усiх нашых людзей просьба. Людзей, якiя цябе ведаюць, паважаюць i любяць. Штаб шле табе прывiтаньнi. Сашок Сьмiрноў таксама i перш за ўсё. Дамовiлiся, Дуся? Дай мне сваю руку. Дзе ты? Чаму ты маўчыш? Ты згодная са мною? Скажы сваё слова!

Дуся маўчыць. Дусi, як няма. Яна затаiла сваё дыханьне. Яна нiчым ня выказвае свае прысутнасьцi, i невядома было, цi ўспрыймае яна тое, што ёй гаварыў Мiкола Бугроў.

- Чаму ты зацялася? Цяжка табе адказаць? Ня ведаеш, што сказаць? Але ты мусiш адказаць. Цяпер! З намi ты цi ня з намi? Вырашай, Дуся, пакуль ня позна! Пакуль я яшчэ не пакiнуў цябе. У мяне няма часу. Чуеш, Дуся?

Бугроў падняўся з ложку i накiраваўся да дзьвярэй. Дуся адчынiла дзьверы i Бугроў падумаў, што яна хоча ўцячы ад яго, але Дуся не ўцякала, стаяла i моўчкi глядзела на Бугрова ў паўзмроку.

- Дык пакуль я не пераступiў гэты парог, адказвай, што ў цябе на душы?

Падыйшоў да яе блiжэй, хацеў абняць - адмахнулася рукамi.

- Ня хочаш мяне - ладна! Я свабодны ад цябе. Я табе вось што яшчэ скажу. Ты закончыла школу. Ты ня чуеш свайго абавязку перад ёй, перад тымi, хто цябе вучыў, вывеў на дарогу? Дык на якую дарогу ты хочаш стаць, яшчэ раз пытаюся я ў цябе?

- Я хачу пайсьцi ў хату.

- Гэткi твой адказ? Пабачым!

Бугроў сiгануў за парог з рашучасьцяй, якой Дуся яшчэ ня бачыла ў iм.

Цэлы дзень яна праседзела ў хаце, нiкуды ня выходзячы. Яна нiчога не сказала мацi пра Бугрова, пра ўсё тое, што ён ёй гаварыў. Яна была сама з сабой. Гэта быў дзень ейнага роздуму. Яна менш за ўсё думала над тым, што гаварыў, да чаго заклiкаў яе Мiкола Бугроў. На душы ў яе было ня гэта, нешта iншае, мала ёю ўсьвядомленае, але тым ня менш датклiвае. У няяснасьцi душы яна бралася то за адно, то за другое. Гартала кнiжкi, разглядала ў iх пакладзеныя некалi ёю розныя кветачкi, лiсьцiкi, цяпер засохлыя, фотакарткi, што пужалi яе сваiм кiдкiм паглядам вачэй, такiх знаёмых i напоўзабытых. Сярод гэтых фотакартак яна знайшла i фотакарткi з братавага вясельля. На яе глядзяць Эма, брат, мацi, яна сама i яшчэ... яна ня стала болей разглядаць iх. Узяла свой сшытак з "вершыкамi". З тымi, што яна калiсьцi любiла, завучвала напамяць. Але ўсё гэта было ўжо ў мiнулым i здавалася ёй ня мае цяпер непасрэднага да яе дачыненьня. Ды ўсё-ткi яно зачапляла ў ейнай душы струну, згукi якой адзывалiся ў ёй няўлоўнай радасьцяй i адначасна смуткам, што яшчэ больш рабiла яе няўпэўненай i страчанай.