Рыгор Бородулин - Здубавецьця (кнiга) (на белорусском языке) Страница 4

Старшыня адно гаворыць:

- Ня бяры да галавы.

Гэта звычайна, калi чалавек марна каму грозiцца, кажуць: зробiць яму гразь на гары.

Уважылi

Пад час акупацыi да подпiсу пад партрэтам Гiтлера "вызвалiцель" нехта дадаў "ад мяса, ад малака, ад усяго добрага".

Пасьля вайны ў чахлым вушацкiм скверыку гiпсаваму Ленiну, каб ня азяб, надзелi фуфайку й у працягнутую руку паклалi некалькi мёрзлых бульбiн.

Правадыра ўважылi!

Запомнiла

Лiсiца, шукаючы спажывы, ушчамiлася ў карчэўе. Ня магла галаву выцягнуць. Заяц прыладзiўся дый зрабiў усё, што трэба. Назаўтра бяжыць лiсiца на шарэньнiку, добра ня разгледзеўшы ўчарашняга палюбоўнiка (вушацкiя на хахаля казалi сюбар), вясёла вiтае:

- Здароў, бобра!

- Бобра ня бобра, але вылюб добра!

Тады й надзенеш

Старшыня сельсавету, як i належыла на такой пасадзе, пiў бяз пальцаў. (Звычайна, калi цяля адсаджваюць ад каровы, на першых часiнах у пойла кладуць пальцы, i паёнiк прывыкае пiць.) Жонка абнасiлася. Запрасiлi на нейкiя гулi. Жонка й лямянтуе, што няма чаго надзець.

- А ты надзень сукенку ў гарошак.

- А дзе яна? Няма.

- Як будзе, тады й надзенеш.

I сам дзiўлюся

Прахапiўся сярод ночы гаспадар, i нешта павяло яго ў клець. А там злодзя. Гаспадар за няпрошанага госьця, аж гэта - кум. Дзiва, дый годзе: i кум i злодзя. А тут яшчэ начны госьць дадае:

- Дзiвiся, кумок, i сам дзiўлюся: клаўся на печы, а прачхнуўся ў кумавай клецi...

Добра яшчэ, што хоць ня каля кумы прачхнуўся!

Ды спаць

Цыган прыйшоў наймацца касiць сена да гаспадара. У цане сышлiся. Тады цыган кажа, што трэба пасьнедаць. Прынесла гаспадыня сьнеданьне. Пасьнедаў ды зноў сядзiць.

- Чаму касiць ня йдзеш? - пытаецца гаспадар.

- А давай, бацька, я заадно й паабедаю.

Паабедаў. Сядзiць. На запытаньне прапанаваў:

- А давай, бацька, я й павячэраю. Тады цэлы дзень касiць буду.

Калi зьеў i вячэру, вясёла заявiў:

- А павячэраўшы - ды спаць!

Шчодры

Пан даў бабцы грош. I, як толькi сустрэне дзе старую, пытаецца:

- Бабка, я табе далэм грош?

- Дзякую, паночку, даў.

Адказвала, адказвала бабка на адное й тое ж пытаньне пана, ды ўсё ж ня вытрымала. Падала няшчасны грош шчодраму пану, прыгаворваючы:

- Забiрай назад. Я такую ласку i ў жыда знайду.

Што паслаў

Маладзiца ўзяла маленькага сынка з сабою ў лазню. Памыла, прыхаiла. Апранаюцца ў прымыльнiку. Сынок, угледзеўшы ў мацi нешта не такое як у бацькi, спытаўся:

- Што гэта ў цябе?

- Што Бог паслаў, - у сьмяху адказала маладзiца.

Дома зьбiраюцца на вячэру. Гаспадар пытаецца:

- Што вячэраць будзем?

- Што Бог паслаў, - традыцыйна кажа гаспадыня.

Сынок, пачуўшы матчыны словы, запярэчыў:

- Хай тое чорт есьць, што Бог паслаў!

Мазюка

Мой апошнi крэўнiк па бацькавай лiнii Пятрок як ня ўсё жыцьцё праезьдзiў спачатку як шафёр, а потым як газавiк (вялi газапровад па тэрыторыi былога Саюза, яшчэ тады нярушнага) сьвет з прысьветкам. Мова ў яго, натуральна, як у Дземянцея, з ухiлам да расейскае. Але што ў маленстве чуе чалавек, адгукнецца празь дзесяткi гадоў. Капалi недзе на Пскоўшчыне чарвей, на рыбу йдучы. Пятрок бярэ аднаго й кажа "мазюка". Рабочыя ня зразумелi, што такое мазюка. Тады Пятрок выхiтрыўся й сказаў: па-беларуску чарвяк - мазюка. У нас малому, у якога выскокваў стручок са штонiкаў, казалi, каб схаваў мазюку.

Жаласьнiк

Адносна выхаваньня жонкi ў народзе былi рэкамендацыi, якiя розьнiлiся ад шэксьпiраўскiх. Хоць бы такiя: "Бабу бi молатам, зробiш золатам. Бi жонку, як шубу, а любi, як душу". Адзiн вушацкi жаласьнiк, адчуваючы прылiў гневу праведнага, крычаў нецярплiва:

- Дунька, надзявай шубу - бiць буду!

А некаторыя вушацкiя жанкi былi перакананыя: калi ня б'ець, значыць ня любiць...

Руплiвы

На размазьняватага чалавека ў нас ёсьць цягучае слова, якое расьцягвае гукi, нiбыта мярлiна ногi валачэ: нявывалака. Была й такая прасьмiшка:

- Пакуль бацька змалацiў, сын - жох - i, абуўся, пакуль бацька з току прыйшоў, памыўся, а сын - жох - i пад'еў!

Параднела

Дзеўка нарадзiла дзiця. У адчаi надумалася яго ўтапiць. Пайшла пад сакрэтам (у нас казалi пад хурымам) сказаць пра свой намер старэйшай суседцы. Тая й параiла:

- Пацалуй яго спачатку, а потым можаш тапiць.

Прыйшла дзеўка да рэчкi, пацалавала малое й панесла дамоў. Параднела, пабалючэла дзiця, мацi ў дзеўцы прачнулася.

Толькi сярпок вазьму

Была баба гультайка. Была ў яе ўнучка й сучка. Сачыўка ўжо зазiмоўвала. Суседкi пытаюцца ў гультайкi:

- Чаго ты сачыўку ня жнеш?

- А на чорта я яе буду жаць. Сучка здохнiць, унучка замуж зойдзiць, а я памру.

Зiма настала. Агарнуў холад, засьцiг голад. Есьцi хочацца. Пад страхой венiк вiсеў i калодачка. Вецер як усходзiцца - венiчак шась, калодачка бразь. Баба й гукае:

- Зараз, зараз. Толькi сярпок вазьму. Ён тут, на стале.

Выйдзе, а нiкога няма.

Во!

Унук гадуецца ў дзеддоме (у дзеда з бабай). Бацькi й воч ня паказваюць. Нарэшце прыехаў бацька, прывёз розных смакаў, гасьцiнца. Дзед радасна й просiць унучка:

- Пакажы, дзе твой тата?

- Во - паказвае падрослы ўжо хлопчык на фотакартку, якая вiсiць на сьцяне за шклом.

Павiнны быць

Жыд пайшоў з сынам у грыбы. Iдзе па лесе, галаву ўгару задраўшы. Сын сьледам бацьку пераймае. I сур'ёзна пытаецца:

- Тата, тата, а ў грыбоў вочкi ёсь?

- Павiнны быць!

Кароткi адказ

Дзядзька прыехаў у Вушачу нешта купiць. Сустрэўся яму дзяцюк, сын даўняга сябра, якi жыў у далейшай вёсцы. Дзядзька рады спытацца:

- Мiкола, як там бацька?

- Гатоў! - коратка адказаў сын.

Маладому й сьмерць ня ў страх.

Андарак

Сьвякроў ня любiла нявестку. Усё нявестка была ёй вялiка. Ходзiць па хаце сьвякроў дый бурчыць:

- За гэтай нядарэкай нiдзе ня пройдзеш.

- Дык яе ж няма, - кажуць старой гаспадынi.

- Як няма? А вунь жа ейны андарак вiсiць.

Самая прыгожая

Птушанятка выпала з гнязда. Птушкi падлятаюць, каб суцешыць. Пытаюцца, хто мацi. Птушанятка адказвае, што ягоная мацi самая прыгожая. Прыляталi зязюля, сойка, сарока, жар-птушка. Малое пярэчыць, што мацi прыгажэйшая. Нарэшце, прыляцела сава. Зарадавалася птушаня:

- Гэта мая мама. Яна самая прыгожая ў сьвеце...

Як пан

Пасварылiся муж з жонкаю. I адбыўся часовы падзел. Муж ляжыць i разважае перад сном:

- Мая жонка, як сучка ў пярнатах, а я, як пан, на голую лаўку...

Кожнаму сваё.

Адкупiць

Сыну, якi ня паважае мацi, ня клапоцiцца пра яе, напамiнаюць, што яна ж цябе гадавала, калыхала, сасiла. Ён адказвае:

- Я магу ёй адкупiць суды малака. (Суды - два вядры).

Было шчодрае на адзьдзяку сыньняе сэрца, што й казаць.

Цяжка

Стрыгнатка паляцела на спажыву. Маленькiя засталiся ў гнязьдзечку. Пралятаў крумкач. Птушаняты бачылi яго й спалохалiся. Калi прыляцела мацi, пачалi распавядаць пра страшнога ды вялiкага гасьця. Плiска шашэрыла пер'е, хацела зрабiцца вялiкай, каб дзеткi прызналi ў ёй таго, хто напалохаў iх. Глядзелi, глядзелi яны дый кажуць мацi:

- Хоць ты лопнi, расьця, а ня вырасьцеш з гасьця.

Цяжка малому ўяўляць вялiкае.

Пераможца

Самым лепшым участковым у раёне лiчыцца той, у каго меней за ўсё выяўлена самагоншчыкаў. Хто ня зусiм прапiў галаву, ня падавалi зьвестак са свайго ўчастка, а складалi сабе графiк, у каго пахмяляцца яшчэ цёпленькай самагонкай, каб горла ня застудзiць. Яно ж мiлiцыянту трэба, каб па службе ўгару йсьцi, як цыгану па драбiнах.

I вось у вушацкiм Доме культуры ў дзень мiлiцыi аб'яўляюць пераможцаў у спаборнiцтве за цьвярозасьць i парадак. Называюць першага па раёну й клiчуць на сцэну атрымаць сувенiр. А пераможца падымаецца й зноў ападае. Ня можа ўстаць ды йсьцi. Вiдаць, шчыры быў пяршак у гаспадара, у каго пахмялiўся на дарогу...

Прамачыць горла

Гаспадар, вялiкi жмундзяк, баiцца, што парабкi шмат зьядуць. Перад ядой прымушае iх пiць ваду. Так, думае ён, у iхных чэравах застаецца меней мейсца на страву. Цярпелi, цярпелi парабкi, пакуль адзiн ня даўмеўся. Бярэ поўную кварту вады дый гучна прыгаворвае:

- Трэба размачыць горла, каб паболей жорла!

Гаспадар пачуў i спалохаўся. Перастаў паiць вадой перад ядой.

За парабка

У Петруся Броўкi быў брат, якi жыў таксама ў Менску. Iншы раз, калi куды выязджаў Броўка зь сям'ёй, прасiў брата прыглядзець за дачай. Пакармiць ката й маленькага сабачку. (I прымаўка казала: маленькi сабачка да веку шчанючком.) Паехаў брат у Пуцiлкавiчы да Броўкавай пляменьнiцы дый скардзiцца ёй на сваю долю:

- Яны мяне за парабка маюць. Я ж у iх скацiну гляджу...

I выцерся

Пайшлi мы з мамай у Купалаўскi тэатр на чарговы юбiлей Кандрата Крапiвы. Ад iмя партыi як свайго вернага спадручнага юбiляра вiтаў Машэраў. Па паперцы, падкрэсьлена цяжка й няправiльна вымаўляючы беларускiя словы. Потым па партыйна-савецкай традыцыi пацалаваў Крапiву. (У крапiве толькi любiцца кепска.) Я нiчога ня заўважыў, а маме кiнулася ў вочы: пацалаваў, выцягнуў насоўку й акуратна выцерся. Што й казаць, былы педагог, а цяпер бацька народа меў кшталт.

Дык i едзь!

Хлопец з вушацкай вёскi стаў мараком, да капiтана дарос. Але жонка ўпрасiла яго перайсьцi на ейнае прозьвiшча ў памяць пра любiмага бацьку. А то род зводзiцца. У iх дзяўчаткi гадуюцца. I зрабiўся хлопец з Балабоўкi (даўняе чыста вушацкае прозьвiшча) Бальшаковым. Прыехаў да бацькi сын, але ня з бацькавым прозьвiшчам. Бацька адрэагаваў адпаведна з моцнымi эпiтатамi: