Неизвестно - Эпісталярыя Страница 6

Выхад у свет кнігі пад грыфам Акадэміі навук БССР скампраметуе Акадэмію.

19.ХІ.1983

М.Улашчык,

доктар гістарычных навук

А.П. Грыцкевічу

Дарагі Анатоль Пятровіч,

Чакаю, што будзе далей, як будуць мяне клясці на Бацькаўшчыне. Паведаміце Ялугіну, што ў Вас ёсць рэцэнзія. Ён, калі захоча, можа перадрукаваць яе. Санько не званіў. У мяне зараз рукапіс кнігі пра летапісы, на якім рэдактар зрабіла безліч заўвагаў. Гэтае работы ў мяне стане яшчэ месяцы на два, а можа і на больш, а пасля яшчэ паказальнікі, а затым карэктура. Наогул, пішу гэта таму, што на бліжэйшую можа палову года я буду заняты толькі сваімі справамі.

Вітаю Вас з Новым годам.

23.ХІІ.1983.

Улашчык.

М.А. Тычыне

Шаноўны Міхась Аляксандравіч!

Прачытаў Вашу кнігу пра Кузьму Чорнага. Якая харошая кніга. Вы надта добра ўхапілі ня толькі характар самога Кузьмы, але эпоху, 20-я гады, калі закладаліся падваліны ўсёй сучаснай беларускай культуры. Трэба мець асаблівы талент, каб так перадаць пах тае пары. У беларускай літаратуры такі талент меў толькі Мележ. (Часта заходзячы ў рэдакцыю «Беларускай вёскі» спатыкаў там Чорнага, хадзіў ці не на ўсе літаратурныя паседжанні, але блізкім да Чорнага ніколі ня быў). Між іншым, мне здаецца, што найбольш таленавітая праца Чорнага, якую ён пакінуў, гэта невялічкі артыкул пра Купалу, змешчаны ў кніжачцы, якая выйшла ў 1943 ці 1944 г. Кніга вельмі цікавая для дарослых, а яшчэ больш для падлеткаў. (Дарэчы, Вы згадваеце Чырвоны касцёл Вайніловіча. Ці ведаеце яго ўспаміны, што вышлі ў Вільні ў 1931 г.?).

Мова Ваша прыгожая, «сапраўдная», без канцыляршчыны. Вітаю і віншую, і жадаю надалей чаго-небудзь падобнага.

Некалькі заўвагаў пра эпоху.

П’яных у 1916 г. (С.62) не было. З пачаткам вайны гарэлка была забароненая. Самагонку гнаць навучыліся не раней, чым пад канец 1917 г., больш пэўна — у 1918 г. «Пасха» заміж «Вялікдзень» (63). У пачатку рэвалюцыі пра Керанскага мала хто чуў; ён вырас пазней (64). Тое ж адносна пагонаў, — іх пачалі зрываць толькі з восені (65). Думаю, што пра стыль барока семінарысты ня ведалі (66). У 1917 г. акардэон быў невядомы, былі проста гармонікі (70). У пачатку 20-х г. у Беларусі рабфак быў, пэўна, адзіны — пры ун-це ў Менску (79). Песні спявалі і раней, спявалі шмат (80). Сёмуха, а ня «Тройца» (84). Койданаўская вуліца пачыналася ад сучаснай плошчы Свабоды і сканчалася каля нумара 17 сучаснай Рэвалюцыйнай. Койданаўскі тракт (гасцінец) пачынаўся ад сучаснага Бетоннага мосту і, такім чынам, кантакту паміж вуліцаю і трактам не было, як не было кантакту і паміж гасцінцам ды Каломенскім скверам (зараз вул. Валадарскага) (92). «Лёгкаю рыссю» (97). У нас гэта «трушком». Ці не да канца 20-х г. у Менску быў адзіны аўто, на якім ездзіў Чарвякоў, і адзін «Форд» амерыканцаў (АРА). Міністр фінансаў ездзіў на гнядым жарабцы, іншае панства — пехатою (98). «Абганялі» (99) ўжываецца скрозь як тэрмін «убіралі». Наколькі ведаю, на Беларусі абганялі бульбу, а ў тым сэнсе, як ужываеце Вы — будзе «выпярэджвалі». «Убіраць» па-беларуску азначае тое ж, што «прыбіраць», прыхарошваць. «Медвучылішчы» з’явіліся нешта перад самаю вайною, раней гэта медтэхнікумы, як і педтэхнікумы. «Ня лыкам шыты» (104) ужываецца часта, але па-беларуску гэта будзе — «не абораю хлеб рэзаў».

Выбачайце за столькі заўвагаў. З усяе кнігі найбольш спадабаліся старонкі 108 і 114.

Дай Вам Божа і надалей. Можа б Вы напісалі што добрае пра Купалу, бо Лойка падаў паскудзтва.

30 жніўня 1984 г.

М.Улашчык

Можа будзеце ў Маскве, рад буду пазнаёміцца.

Г.А. Каханоўскаму

Дарагі Генадзь Аляксандравіч!

Вітаю Вас з кнігаю. Думаў, што гэта пра музейную справу, але з прыемнасцю даведаўся, што другая. Спадзяюся, што будзе скора і першая. Сабраць такі матэрыял — аб людзях, якія ў свой час распачыналі справу, рабілі, не спадзяючыся на заробкі і славу, гэта азначае асвятліць такую важную старонку нашай гісторыі. Тым больш важна, што гэту справу з усіх бакоў стараюцца апаскудзіць. Карнейчык у свой час напісаў, што «Наша Ніва» была органам аграрыяў. Да такога яшчэ ніхто не даходзіў. А кніга Лойкі! Але ж і зараз ёсць людзі, малавядомыя ці зусім невядомыя апрача як блізкім, асабліва сярод настаўнікаў, пра якіх трэба было б збіраць звесткі.

Дзякуй Вам за кнігу, яшчэ большы дзякуй, што Вы яе напісалі. У нумары 12 «Вопросов истории» павінен выйсці мой артыкул аб беларускім летапісанні. Учора падпісаў тэкст, хоць можа што-небудзь здарыцца і тут, але майце на ўвазе, што прызначана ў гэты нумар.

Заўтра ў Мінску ў універсітэце пачынаюцца Пічэтаўскія чытанні. Мельцар з Аргкамітэту паведаміў, што мяне запрашаць ня будуць, і наогул, што я на гэтым свяце нежаданы. Папрасіў перадаць там, што Пічэта пакінуў рукапіс: «Першы Заходні камітэт», і што ун-ту варта было б выдаць гэтую манаграфію, бо пакуль што ўстанова для свайго першага рэктара зрабіла толькі партрэт. Варта было б сказаць і тое, што мяне, хто такі выдаў два тамы твораў Пічэты, на чытанні не пускаюць. Праўда, можа каб і запрашалі, то ня мог бы паехаць, бо дома складана, але …

23.Х.1984.

Г.А. Каханоўскаму

Дарагі Генадзь Аляксандравіч!

Атрымаў Вашу кнігу. Покуль перагартаў, пазней трэба будзе прачытаць грунтоўна. Трагічная кніга! Амаль усіх, хто працаваў на нас, урад знявечыў, яшчэ страшней з музейнымі і бібліятэчнымі зборамі: столькі было сабрана, і што засталося! Усё расцягалі, паламалі і проста раскралі, а зараз мы нібы без мінулага. Такія бібліятэкі, такія мастакі з цэхавых працавалі, а дзе яно ўсё. Нават імён не засталося. Прасочваючы гісторыю Супрасльскага летапісу, я пісаў, што, згодна з інвентарамі Супрасльскага манастыра XVI ст., там было столькі мастацкіх рэчаў, што па-сутнасці гэта быў музей, а дзе яно што? А Вы ж даяце звесткі пра дзесяткі такіх збораў, якія зніклі ці раскіданы па розных сховішчах.

У нас доўгі час гісторыкі пісалі толькі (ці галоўным чынам) пра сялянства, пра сялянскі рух, культурная частка была зусім закінутая. Спрабую ўзняць цікавасць да гэтай тэмы, а мне кажуць, што гэта сфера Галенчанкі, а Галенчанка піша, што мы ўсе «дзякуючы». Пра Слуцак, Нясвіж, Капыль даўно піша Грыцкевіч, але пра іх як пра культурныя цэнтры ён не гаворыць, а гэтая тэма наспела даўно. Дарэчы, і цікавасць чытачоў да гэтай тэмы надта ўзрасла. Таму дзякуй Вам за абедзьве кнігі.

Па-другое. Ваша кніга навуковая, гэта значыцца, што Вы трымаецеся тых правілаў, якія належыць выконваць пры напісанні навуковых прац. На фоне тых кніг, якія выпусцілі ў апошнія гады Абэцэд, Чапко, Жучкевіч, Вашы можна ставіць як узорныя. Асабліва ўзрушыла мяне кніга Лойкі, які знайшоў мажлівым даследаваць, чыёй сапраўды дачкой была Ластаўскене. I такое паскудзтва надрукавана тыражом у 170 тыс. Спрабую надрукаваць рэцэнзію на кнігу, але аўтар абгарадзіўся такім тынам, што пэўна нічога ня выйдзе.[12]

Цяпер некалькі заўвагаў да Вашай кнігі. Ня ведаю, чаму Вы не кранулі прац Баброўскага аб Гарадзеншчыне. У яго такія ж ёсць. Наогул, як генерал Баброўскі, так і яго дзядзька М.К.Баброўскі вартыя спецыяльнай манаграфіі.

Ці вядома Вам, што ў 1863 г. у друкарні Завадзкага знаходзіўся рукапіс Міхала Борха пад назваю «Легендарная история русско-нормандского периода Белорусских стран». Рукапіс гэты быў адпраўлены ў Публічную бібліятэку, але да яе не дайшоў. Найболып пэўна, што нехта паспеў схапіць яго і схаваць, але хто, і ці захаваўся ён.

Пра музей у Нароўлі Горвата. У верасні 1929 г. дырэктар Бібліятэкі Сіманоўскі даручыў мне паехаць у Нароўлю і забраць там рэшткі бібліятэкі Горвата, нават далі мяшок тары, каб пакаваць кнігі. Калі я прыехаў, то палац Горвата быў цэлы (надта прыгожы, над Прыпяццю). Там даведаўся, што ўвесь палац уяўляў сабою музей прыроды Палесся, а ў бібліятэцы было сабрана ўсё (так у прынцыпе), што было надрукавана пра Палессе. Але ў той час, калі я прыехаў, там засталося некалькі чучалаў звяроў, і больш нічога. Тубыльцы сказалі такое: да першага пашырэння Беларусі Нароўля належыла да Гомельскай губерні, і калі ў Гомелі даведаліся, што Нароўля адыходзіць за «граніцу», то адтуль прыйшоў параход, каб забраць ўсё, што засталося (а было нямала). Музейныя экспанаты кідалі з вокан на зямлю, і адтуль кідалі ўніз (бераг там стромкі), а там на параход. Пра гэта я казаў людзям, але (здаецца так) ніколі нідзе не пісаў. Таму майце на ўвазе, як было.

Мая кніга пра летапісы пэўна ў гэтым годзе будзе гатова на машынку, а можа будзе і надрукаваная, выйсці павінна ў другім квартале наступнага году. Пасля здарэння з вёскаю, гаварыў пра гэта асцярожна. У плане выпуску на другі квартал выдавецтва «Наука» кніга лічыцца пад нумарам 19. Цана паказана незразумела высокая — 3.50, але гэта залежыць ад тыражу.

Вітаю Вас з вельмі цікаваю і патрэбнаю кнігаю.

7.ХІІ.1984

В.У. Скалабану

Шаноўны Віталь Уладзіміравіч!

Здарыўся нібы цуд: Вы прыслалі нататку з газеты, якая была надрукавана амаль дакладна 60 гадоў назад. Я толькі што паступіў ва універсітэт, адкуль добрыя людзі так стараліся мяне выжыць, і адразу ўхапіўся за ідэю стварыць краязнаўчую арганізацыю. Я быў неяк трохі ашалеўшы з гэтай ідэяй, мне здавалася, што ці ня ўсе людзі павінны займацца краязнаўствам. Дарэчы, гэта дало, хаця і на кароткі час, вынікі: летам 1926 г. мы, як члены краязнаўчага гуртка (я і Сяргей Шутаў), хадзілі ў першую ў гісторыі універсітэту даследчую экспедыцыю, расшукалі і апісалі археалагічныя помнікі на Ніжняй Свіслачы (ад Асіповіч да вусця). У наступны год гурток вырас у таварыства, старшынём якога стаў Пічэта. Між іншага, у кастрычніку гэтага году універсітэт наладзіў Пічэтаўскія чытанні, на якіх я меўся зрабіць паведамленне пра Пічэту як настаўніка, педагога, але ўніверсітэт у асобе Мельцара перадаў, што я ня проста не пажаданы, але што загадана мяне не пускаць на чытанні. Ня ведаю, у якой форме ун-т не пускаў бы мяне (хіба б стаў пры дзвярах і ня пусціў сілком, калі б я-такі прыехаў).