Неизвестно - Дубянецкі Страница 61

Сёньня Іван Фядосавіч, нарэшце, зрабіў свой важны вывад. Гаворку пра рэпрэсіі сталінскае пары ён “закругліў” “прадказаньнем”, што я абавязкова апынуўся б тады ў Сібіры ці ў турме. Я пахваліў яго за “праніклівасьць”.

І. Ф. спытаў мяне, што я думаю пра Рамана Мачульскага. Я сказаў на­ступ­нае.

– Які ён быў некалі партыйны і партызанскі кіраўнік, я не магу ведаць. Аднак крыху ўяўляю яго як чалавека і аўтара “найбольш грунтоўных” партызанскіх мемуараў. І не ў захапленьні ні ад яго чалавечых якасьцяў, ні ад яго літаратурнага таленту. Гэтага таленту проста зусім няма. Ёсьць настырнасьць і нахабства. Ёсьць моцнае і нічым не абгрунтаванае жаданьне праз “літаратуру” сьцьвердзіць, ці нават стварыць легенду пра сваю выключную ролю ў партызанскім руху. З дапамогаю гэтакзваных літзапісчыкаў яму гэта ўдалося. Ён цяпер у выдавецтвах і Інстытуце гісторыі партыі пры ЦК КПБ найгалоўнейшы кансультант па партызанскіх праблемах. А праблемаў гэтых – хапае. Сам ён бачыць толькі адну з іх – пра ролю і месца таго ці іншага дзеяча ў гэтым інсцэніраваным руху: ніхто ня можа засланіць яго, Мачульскага асобу. Гістпарт у сваю чаргу бачыць іншую, больш істотную праблему – дазіраваць партызанскі “гераізм” у барацьбе з паліцыяй і астатнімі нямецкімі прыслужнікамі так, каб уся гэтая партызаншчына не выглядала як грамадзянская вайна ўнутры народу. А з “твораў” Мачульскага, Казлова, Лабанка, Захарава і іншых якраз так яно і ёсьць. Партызаны больш ваявалі супраць свайго народу, чым супраць акупантаў. І страты нанесьлі значна большыя яму, чым тым. Гэтую важную і нечаканую ўладамі асаблівасьць партызанскай “вайны” падхапілі і расьпісалі на Захадзе. Вось цяпер гістпартаўцы і круцяцца. Аднак справа зробленая і выпушчаныя “мемуары” партызанскіх генералаў існуюць. Цяпер выконваецца задача “згладжваць” справу ў перавыданьнях і сачыць пільна за рукапісамі новых прэтэндэнтаў. Я не кажу пра сьмяротную грызьню паміж усімі імі і наогул пра іх непрыстойнасьць.

Нечакана для мяне Іван Фядосавіч добра прыняў маю “лекцыю”. Больш за тое, ва ўнісон ён расказаў, як ня раз партызаны рабавалі яго сям’ю, у якой бацька і старэйшы сын былі ў Чырвонай Арміі, на фронце, а дома засталася “поўная печ” малечы.

– А яны, партызаны, – кажа мой субяседнік – усё ў нас забіралі – і прадукты, якія знойдуць, і адзеньне. І нават білі маці, калі тая не аддавала. І вось атрымлівалася, што ў дзень бойся немцаў, а ўначы – партызанаў. Не паважаю я з тых пор гэтых “ваякаў” і рады, што і вы ацэньваеце іх аб’ектыўна, па заслугах.

Невядома, што ў гэтай галаве робіцца, падумаў я адносна гэтага І. Ф. То ён Сталіна абвяшчае найвялікшым палкаводцам, “большым за Кутузава”, то ён Жукава бэсьціць як “унтэра Прышыбеева і дэспата”.

І. Ф. зноў спадабалася, калі я імкненьні шматлікіх Жукавых захапіць, напрыклад, любой цаною тую ці іншую высотку назваў кар’ерызмам. “Што ім значылі сотні і тысячы салдацкіх жыцьцяў? – казаў я. – Ім важна было пачапіць хутчэй чарговы ордэн на гімнасьцёрку ці чарговую зорку на пагоны”.

Карынфар не вярнулі.

14 чэрвеня 1986 году. З дому я захапіў з сабою сярод іншай літаратуры і кнігу Анатоля Сьмірнова. “Франц Савіч. З гісторыі беларуска-польскіх рэвалюцыйных сувязей 30-40-х гадоў ХІХ стагоддзя”. Яна была выдадзеная ў 1961 годзе тагачасным “Дзяржвыдам БССР” (цяпер выдавецтва “Беларусь”), калі там ужо працаваў я. Мне нават рэдактар кнігі Майсей Навумавіч Фельгін прэзентаваў “чыстыя лісты” яе, але ж, на жаль, ня поўны камплект.

Таму гэтую кнігу цяпер я вымушаны быў узяць праз Бібліятэку Дому кнігі ў Дзяржаўнай бібліятэцы БССР (Ба 71177). Аднак і яна аказалася “некамплектнай”: у ёй адсутнічаюць старонкі 151-162! Вельмі шкада, што разам з гэтымі старонкамі зьнікла сямнаццаць спасылак на крыніцы і каментары. Канец кнігі тут ужо ўключае толькі спасылкі-каментары 18-76 (стар. 163-171).

Карынфар не вярнулі!

17 чэрвеня 1986 году. Учора “ціхенька” пахавалі Станіслава Антонавіча Пілатовіча. У газетах літаральна нічога няма – ні афіцыйнага некралогу, ні некралогу ад “групы таварышаў”, ні нават паведамленьня аб яго сьмерці ў “Вячэрнім Менску” ці спачуваньня сваякам і блізкім, як гэта практыкуецца заўсёды ў адносінах да “ўсякага сьмертнага”. Праўда, пахавалі ўсё-такі на “Маскоўскіх” могілках, кажуць, недзе ўбаку.

Перад сьмерцю прытомнасьць да яго вярнулася. Убачыўшы вакол сябе белыя халаты, ён, як мог, даў зразумець, каб яго не ратавалі.

Вось так канчаецца зямная слава!..

Карынфар не вярнулі!

18 чэрвеня 1986 году. Сустрэча з Лёнем (Дранько-Майсюк – рэд.). Пакрыўдзіўся, што ня ведаў раней пра мой гэты бальнічны сезон. Я сказаў, што сьпецыяльна трымаю “у сакрэце” гэта, каб не турбаваць нікога. Гэтая думка выклікала ў яго пытаньне, ці ня буду віншаваць Васіля Быкава з днём нараджэньня.

– Ня буду, – адказваю. – Думаю, што гэта магло б кім-небудзь разглядацца як мая нясьціпласьць, навязьлівасьць.

– Тады ён павінен бы памятаць пра вашыя дні нараджэньня, – выпаліў мілы Лёня…

Я перавярнуў гэтую далікатную мне пласьцінку. Пагаварылі пра выдавецкія справы, уключна пра Лёнеў зборнік і сельгаспавіннасьць.

Над зборнікам трымціць усё яшчэ Вадзім (Спрынчан – рэд.). Пад прымусам Рыгора (Барадуліна – рэд.) ён, нарэшце, падпісаў яго ў набор. Але пабег да М.Кусянкова і там заявіў, што, калі не падпіша ён, тады трэба лічыць і яго, Вадзімаў, подпіс неправадзейным.

Што датычыцца сельгаспавіннасьці, дык яе афіцыйна, паводле прапановы А. Бутэвіча, увялі ў сацыялістычныя абавязацельствы. Адгэтуль вынікі кожнага супрацоўніка будуць падводзіць у залежнасьці з удзелам у сельгаспрацы.

Карынфар не вярнулі!

20 чэрвеня 1986 году. Сёньня выпісаўся “член калегіі” – як ён сябе бясконца велічае – Іван Фядосавіч Аўрамчык. Разьвітваючыся са мною, сказаў:

– Дзякуй за нашыя дыскусіі. Дазвольце мне запісаць ваш тэлефон і, калі ласка, запішыце і мой.

Я зрабіў і тое, і тое. Бог з ім! Хоць ён і надакучыў мне сваёй савецкасьцю, “крышталёвай” камуністычнасьцю, самахвальствам і абвінавачаньнем мяне ў адсутнасьці “яго” ідэйных якасьцяў.

Сёньня адбылася і больш значная падзея – нікому з хворых не далі сустак. Прытым не кампенсавалі яго нічым і карынфар не вярнулі.

Апроч спасылак на Чарнобыль, “запусьцілі” апраўданьне: “Няма грошай!”

21 чэрвеня 1986 году. Сёньня Ірынка скончыла універсітэт! Дыпломную працу абараніла бліскуча. Камісія прызнала, што ўнесла цікавы ўклад у дасьледаваньні творчасьці Уладзіміра Караткевіча. Адзначылі добрую, вобразную мову яе. Вырашана адначасна рэкамендаваць яе працу да друку. Пасьля ўсяго гэтага кіраўнік дыпломнай працы Тацьцяна Шамякіна сказала Ірынцы, што будзе рэкамендаваць яе ў асьпірантуру.

Абедзьве мае дачушкі пасьля гэтай хвалюючай урачыстасьці наведалі мяне ў бальніцы. А мама там дома рыхтуе з гэтай нагоды, як мы кажам, сьвята. Па тэлефоне я душэўна падзякаваў ёй за ўвагу да гэтай падзеі, і наогул за нашых дзяцей. Са сьлязой шчасьліваю ў голасе яна пераадрасавала гэтую падзяку мне. Сказала, што яна іх толькі нарадзіла, а выхаваў, аддаўшы ўсе свае якасьці ім, я. “Ты ж іх, апроч усяго, далучыў да беларушчыны, якая стала і іх лёсам”, – сказала мама. Вядома, мне прыемна чуць такія словы, але я ролю мамы ў выхаваньні нашых дзяцей лічу куды больш значнай, чым сваю. Маці – гэта далёка ня восьмы цуд сьвету ці нейкі там …наццаты цуд прыроды, а найгалоўнейшы твор, а значыць, і цуд прыроды. Бацька ідзе ўжо толькі за ім, за ёю…

23 чэрвеня 1986 году. На ўрачэбным абходзе папрасіў, каб мяне выпісалі з бальніцы: усё роўна тут няма чым мяне лячыць. Дый ня толькі лячыць! Учора вырашыў прыняць душ. Адказная за гэтую працэдуру санітарка сказала, што мужчынскі душ не працуе, што яна ня можа даклікацца сантэхніка. Параіла схадзіць у жаночы. А пасьля параіла пачакаць усё-такі, пакуль яна знойдзе тэхніка. Чакаў цэлы дзень – з дапамогаю нітрагліцэрыну! І нарэшце, пасьля 23-й гадзіны пайшоў-такі ў жаночую камеру. Выйшаў адтуль роўна ў дванаццаць гадзінаў ночы!

Затое сёньня лёс мяне “узнагародзіў” унікальнай сустрэчаю – з Фаінаю Да­дзіёмавай, былым галоўным цэнзарам Беларусі. Гэта здарылася зусім нечакана, у рэкрэацыі, дзе кожную раніцу прадаюць сьвежыя газеты.

– Што ж чытаюць, цікава, нашыя літаратары? – зачапіла яна мяне.

– Не ўгадаеце, – зьдзіўлена адказаў я, абы што-небудзь сказаць. І даў ёй магчымасьць працягваць:

– О! Хто-хто, а я магу гэта ўгадаць беспамылкова. Не дарма ж я больш за 26 гадоў душыла пісьменьнікаў і журналістаў, – так і сказала: “душыла”. Я таксама “здагадаўся”, што перада мною тая адыёзная цэнзарка, якая некалі ў Хрушчова (ці Брэжнева) кінула ў Менску канверт са сваёй скаргаю. Аднак яна аказалася яшчэ адыёзьнейшай, чым я ўяўляў сабе.

– Я ж была начальнікам Галоўліту БССР, – выразна і ня без ганарлівасьці адрапартавала яна ў адказ на выказанае мною зьдзіўленьне гэтым адкрытым “душыла”.