Варлен Бечык - Радкі і жыццё Страница 8

5.Х.

Чытаю перапіску Шоу з Кемпбел. Як Шоу піша пра смерць і крэмацыю сваёй маці: драматург, а не сын. Як выказвае спачуванне, калі ў яе загінуў сын.

Перапіскі людзей, як і ўсё жыццё, цікавей і складаней за самыя выдатныя раманы.

17.Х.

Гутарка Бярозкіна з N.

3 жыцця робіце карціну (Урубеля). Гэта сама мова зарыфмавала: насенне-сумненне. «Як кветка з дрэнным пахам» — вам не падабаецца дзяўчына, пакіньце яе ў спакоі. Нашто вам капацца ў чужой душы;

Кожны наш капрыз, кожную... на п’едэстал. «Пры­гожая, гарманічная, як статуя» — але статуя холад. Што вы нашы недахопы прыпісваеце боскаму свету? «Мароз-распуснік...» I — усе штампы грамадзянскай лірыкі. Усё трэба зрабіць да верша і пісаць потым у нейчай чалавечай норме...»

Мітусня з кааператывам. Мана Клаза. Нарэшце — развязка.

Запіс, пісьмо, нататка — усё патрабуе падрыхтоўкі і засяроджанасці.

2.XI.

Юбілеі, святы, урачыстасці... Ці грэюць яны хоць каго. Калі б грэлі!

А ўвогуле — у жыцці маім мала грамадскага сюжэту (ну, К., ну, пэўнае апірышча на праўду — але не было вялікай рызыкі). Чаму? Разлік? Асцярожнасць?..Вельмі страшнае: калі нашы пачуцці разыходзяцца з «лініяй», то не хочуць верыць нашым пачуццям, нават апаганьваюць іх.

Кітайскія балбатушкі: «разгромим решительно, окон­чательно, начисто и полностью».

Кіно наша слабое і нашмат слабей літаратуры. Столькі бачыў нашых хвалёных фільмаў, а ўсяго толькі і засталося — «Летят журавли», «Баллада о солдате». Можа, яшчэ што.

15. XI.

Дурнотны, цяжкі дзень. Доўгая, заядлая гаворка з Н. I. Шэўчыкам, які ўпарта даводзіць, што «Тартак» — жахлівая моўная з’ява. Прытым — праваты ў яго няма, здаецца, ні ў адным нюансе спрэчкі.

16. XI.

Дзень без справы. Субота, нудота. А на вуліцы — добра марозна, свежа. Калі не мне, то многім дае бадзёрасць і сілу гэта роўнае сонечнае свячэнне, ціхі настой марозу, цвёрды наст і гулкі лёд, рассыпаныя дымы і лёгкае, тугое паветра, адгалоскі свабоднага і чыстага, бесклапотнага жыцця — вераб’і і дзеці.

Ш. гэтымі днямі расказваў мне пра адзін свой сон напярэдадні арышту: прыляцела восем птушак — не птушак, птушыных шкілетаў. (8 гадоў.)

17. ХІ.

Сёння з мамай — у бабкі Пад’ельскай. Трапілі на гарэлку (сышліся бабульчыны дочкі). Адна — белатварая, рухавая, паўнаватая, мажная; мужа няма, сын памёр. Яе вострая і спрытная гамана. Мама злавіла кірунак яе клопатаў, і пілі за тое, каб «нікому бяды не прынесці, але і ад свайго шчасця не адмовіцца». Гаварылі пра п'яніц.

Маці В. таксама хітраватая, але ўжо зусім па-свойму. Манера — чарка пасля ўсіх.

Яшчэ жанчына — «мне водка на карысць, але па глыточак, дробненька; есці не магу, але п'ю».

Мама мусіла з імі піць разы чатыры, памалу змяншаючы дозу.

31.XI.

Пленум Саюза 30—31. Даклад Брыля, які надоўга запомніцца. Палёт касманаўта Берагавога Георгія Цімафеевіча. Куляшову і Танку — народнага паэта.

Л. Царанкоў. «Слова міма не ляціць» («Полымя», 10, 1968).

Мароз сем баб вёз, на восьмай сам ехаў.

На свой хвост не брашы.

Не з тваімі лыткамі ў крапіву лезці.

Неспадзеўкі дзіця ў дзеўкі.

Пагрэўся, як у крапіве.

Памяняў плеш на лысіну.

П’яны і слуп будзе цалавадь.

Сабакам ён быў заўсёды, але забрахаў толькі цяпер.

Сіраце і ў раю самотна.

Чакай зімою зязюлю.

Чужая жонка мёдам мазаная, а свая — смалой.

3 кнігі Дамашэвіча «Абуджэнне».

Занягнулася бросняю (дзірка ў бярозе); мінулае прасілася на язык; усе вы халасцякі каля чужой спадніцы; прасунешся па жыцці, прамінеш шмат добрага; дарогі назад жыццё яшчэ не прыдумала.

Янкоўскі. «Роднае слова».

Званіць языком; язык па-за вушшу ходзіць; ездзіць бачком: чортам падшыты; розум прыходзе на шкодзе; адносячы пірагі...

Раман Сабаленка.

Не адзержаліся там; мянушка прыкіпела; устабурчаны казырок; ашчаперыла; мацунак; паглядны хлопец; запраторылі; чырвоны, як альховы карэц; перадасенняя суцішнасць, ушыўся ў гурт, у вачах — слупы; гаварылі пошапкам; ніякай правінкі няма...

8.Х II.

У саюзе вечар Віткі, Загнетавай. Як Данута чытала, якое было сцішанае, ласкавае, шчырае пачуццё, як слухала, прымала зала. Потым яна сядзела, нешта перагаворвалася, некуды ўзіралася, а ўся сутнасць, увесь сэнс вечара былі, здаецца, у ёй.

21.XII.

Субота. Масква.

Пас. Дзяржынскае каля Люберцаў, дзе былі і хлеб-соль, і прывітанні, і плакат, і некалькі мілых, шчырых, прыгожых людзей.

Дзяўчынка, што давала хлеб-соль — прыгажуня, уся абаяльнасць, свежасць і прастата яе ўжо не згубяцца ў памяці. Захацела б — забрала б усяго адразу. Але і хлопец, што быў з ёю, — таксама рэдкі па роўнай і чыстай ветлівасці, нейкім унутраным высакародстве. Тры мінуты з ім былі вартыя доўгага знаёмства.

Касмічны карабель «Апалон-8» пераведзены на траекторыю месяца.

25.Х1І.

А. Вярцінскі. «Савецкая ўлада». Трыпціх:

...Вы знайце: могуць трапіць у Савет свае тыранчыкі, макіявельчыкі свае і талейранчыкі.

I будуць, як заўсёды, як калісь,— што ім Саветы! —

пра сілу сваю думаць, пра карысць, пра свае мэты.

Савецкая — ад слова Савет.

Ад слоў —

парада, парада, рада. «3 кожным раіцца як след!» — такі быў ленінскі запавет.

Ты помніш яго, Савецкая ўлада?

3 тымі, хто да сутнасці дабіраецца,

Асабліва трэба раіцца.

Вера Полторан. «Моя застольная» («Правда», 27 дек. 68 г.):

«Я смотрю на них всех — и народных певцов, и на­родных артистов, — и мне начинает казаться, будто здесь обнажился в разрезе лучший слой сегодняшней бело­русской культуры: вот — исток, вот — вершина, и меж­ду ними — кровная связь.

Подает свой голос известная белорусская веселуха и печальница — дудка. И звук ее, и напев — как дыхание времени: в них собрано в одно великое средоточие то, что было, есть и будет, что жило и будет жить в памяти, в душе, жечь в крови людей, вскормленных родимой землей белорусской.

Касары кося-аць,

Венер павява-ае...

Шаўкова трава-а

На косу наляга-ае.

...И вот уже нет ни шумного зала, залитого ярким светом, ни высоких стен с зеркалами, — перед глазами мир, где текут такие реки, шепчутся с ветром могучие пущи, где люди сеют хлеб и песни и где черпает красоту и мудрость душа, взмывая в небо вдохновения...»

Дануце Б.-З. Пішу, бо не напісаць не магу. Хочацца неяк сказаць Вам, што даўно захоплены Вамі, Вашай шчырай і чыстай паэзіяй. Не адважваўся пераводзіць гэта захапленне ў словы, ды ўсяго, чым поўніцца душа, ні ў якія пісьмы не ўвесці.

Адзін за адным прапускаў повады, калі, здавалася, «можна» было напісаць.

Вашы вершы жылі і разгортваліся ў душы і давалі радасць. Нарэшце гэта перамагло няёмкасць і сорам. Яшчэ і старагрэчаскія словы: наверно, твое чувство дур­но, если ты боишься сказать о нем.

Вечар, калі ўпершыню слухаў Вас (гаварыць пра гэты вечар не стану, бо ён — цэлая асобная кніга ў душы), Ваша чьістае святло і абаяльная жаноцкасць.

Люблю і шаную Вашы вершы. Сярод многіх кніг, у якіх загнездавалася надоўга і надзейна мая душа, Вашы кнігі мне па-асабліваму дарагія — сваёй крынічнасцю і няшумнай гаворкай-гаманою пра тое, без чаго душа не бывае душою.

Не стану гаварыць, якою душэўнай роднасцю шчымяць і трывожаць тыя вершы, дзе Вашы словы маюць як адзін адрас: «А ты ўсё думаеш, што я такая ж, што я вясновая твая дзяўчынка». Каб мог, я не дазволіў бы нашай натужнай крытыцы з яе сілагізмамі-пропісамі і блізка падыходзіць да такіх вершаў.

Калі шукаю ўзлёту і бадзёрасці, радасна бывае прачытаць Вашы вершы. Яны заўсёды даюць душы нейкі асаблівы стан мяккас-ці, даверу, прыязнасці, асвятляюць шчодрым, як дзяцінства, сонцам. Колькі разоў, дзякуючы Вам, пабыў я сёлета, пасля ўсялякай мітусні і тлуму, у роднай хаце, прычасціўся да блізкага і дарагога спеву і простага вясковага шчасця — з птушкамі, кветкамі, дрэвамі, матчынай ласкай і дзявочай усмешкай. Так лёгка і прыемна дыхаецца ў воблаку не засмечанай мітуснёй і банальнасцю Вашай душэўнасці.

Верыш у аўтара, як у чалавека, якому і па-за вершамі блізкае тваё чытацкае хваляванне.

Дзякуй Вам, што ўсё наша роднае ўзята Вамі ў душу і асвечана ёю. Ад Вашых вершаў неаднойчы поўнішся шчасцем, што ёсць яшчэ тут, каля нас, з намі і ў нас — буслянкі, росныя сцежкі, баравыя сасонкі, веснавая рунь, сцябліны на градах і чыстая беларускай мова, з якою вырастаюць і жывуць такія прыгожыя людзі.

Разумею, што любыя мае словы будуць далёкія ад чысціні і святасці Вашай паэзіі. Мне заўсёды чуцен Ваш голас, запаветна-блізкі, як пошум дрэўца, што колісь расло ля акна.

Каму дудка паслушна,

Ды іграе спеўна,

То й душа дабрадушна I шчырая, пэўна...

Каханне, лёс, родная зямля з яе мацярынскімі і доччынымі пачуццямі, пошук і адкрыццё душэўнай гармо­ни — гэты Ваш свет шчодра дадае мне свайго багацця.

Дзякуй і дзякуй.

Хай чытачы ніколі не перагортваюць Вашы кнігі няуважліва і абыякава.

29. XII.

50-годдзе БССР і КПБ.

Учора сумеснае пасяджэнне Вярх. Савета і ЦК у Палацы спорту. Уступнае слова Машэрава — па-беларуску, а потым — усё па-руску. Шэлег сказаў па-беларуску адну фразу.