Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке) Страница 9

А жыць бы мог, такi здаровы,

Ну, чалавек, як корч дубовы...

Пажыць бы трохi яму трэба,

Пакой душы яго i неба.

Так гаманiлi, йшлi прасткамi

То праз лужок, то хвайнiкамi

Ўсяе дарогi на паўмiлi,

Iшлi, нябожчыка хвалiлi,

Як чалавека й служку князя,

Як i вядзецца ў такiм разе.

- Не кепскi быў: i распытае

(Хай са святымi спачывае),

Як ты жывеш, цi ты галодны,

Цi ты спачыў, - як бацька родны,

Але, сказаць, яшчэ й не ўсякi!

А прынясеш што - без падзякi

Ужо не выпусцiць, заплацiць,

А на дарэмшчыну не квапiць.

- Быў чалавек ён справядлiвы,

Не фанабэрысты, праўдзiвы!

Ксавэры так жа пацвярджае.

На тым гаворка iх змаўкае.

Iдуць маўчком яны; заняты

Сваiмi думкамi з iх кожны.

"Так. У ляснiцтве кут парожны,

Куток паквапны i багаты,

Не застаiцца, не згуляе,

Паноў к сабе ён прыцягае,

Як рыб гарох у азярыне,

I кожны ў замку службу рыне,

Сюды пацiснецца з ахвотай,

I не прыедзе, а пяхотай

За душу мiлую прычхае,

Мiхал з сабою разважае.

Але хто ж гэта месца зойме?

Яно-то праўда: ў панскай плойме,

Сказаць, не будзе недастачы,

Ды гора ў тым - адзiн лядачы,

Другi без клёпкi, трэцi злосны,

Несправядлiвы, безлiтосны,

Як вось, напрыклад, Табартоўскi

Або падлоўчы, пан Бялоўскi.

Назначаць гэтакага ката,

Тады запахне свая хата.

Набыць дабра не надта лёгка,

Яно, як шклечка тое, крохка:

Чуць да яго не так кранешся

I з чарапкамi астанешся,

А лiха прыйдзе без падмогi,

Бо лiху - бiтыя дарогi

I ўсюды сцежкi яму вольны,

То роўна-гладкi, то вакольны,

Не абмiне яно нiкога".

Так смерць ляснiчага старога

Мiхала моцна ўскалыхнула

I ўсё ўверх дном перавярнула.

I тут у першы раз Мiхала

Вось гэта думка напаткала:

Купiць зямлю, прыдбаць свой кут,

Каб з панскiх выпутацца пут,

I там зажыць сабе нанова:

Свая зямля - вось што аснова!

Ўставала сонейка з-за лесу,

Скрозь тонкiх хмарачак завесу

Усюды косы раскiдала;

I ўсё жывенькае вiтала

Усход яго на ясным небе

I клапатком аб пiльным хлеба

Дзянёчак новы зачынала,

Калi Мiхал i пан Ксавэры

Ўзышлi маўчком на двор кватэры.

На горцы цiхай, невысокай,

Каля засценка недалёка,

У бок дарогi, ў глыбi сада

Стаяла панская пасада.

Прасторны, роўны двор, вясёлы

Заўсёды повен быў жывёлы:

Хадзiлi куры з певунамi

Ў кампаннi важнай з iндыкамi,

I, распусцiўшы хвост мятлою,

Павук пахаджываў з павою,

Як пан вяльможны, радавiты;

Ў кутку двара каля карыта

Шныралi качкi-плюскатухi;

Япрук заможны, лапавухi

Спацыраваў памiж платамi

I смешна ўскiдваў кумпякамi,

Калi часамi каля дому

Ён гукне, рохне па-свiному,

Здаецца, так, без дай прычыны,

I спрыт пакажа япручыны.

А каля кухнi пад аконцам

Сабакi грэлiся на сонцы

Таксама панскае пароды,

I iм было жыццё, выгоды.

Былi тут розныя будынкi:

Гуменцы, гумны i адрынкi,

Хлявы, i стайнi, i аборы,

Дабра, набытку былi горы.

Але ў машыне гаспадарскай,

Бы ў хiтрай штучыне слясарскай,

Згубiлась шруба - стоп, машына!

Няждана выпала пружына!

Рыгор-хурман хадзiў без дзела,

Спярша пабуркiваў нясмела,

Цяпер нiкога не баяўся,

Хадзiў i лёгенька хiстаўся:

Ён трохi стукнуў - цi не з гора?

- А ты чаго тут, мухамора?

Рыгор насеўся на кухарку.

Вось калi дам табе па карку!..

- Пайшоў! адстань! ото брыдота!

Прылез, як лысы чорт з балота!

- Эх, Наста! хочаш? ану, ў скокi!

Сказаў хурман i ўзяўся ў бокi,

Нагою тупнуў, закруцiўся,

Прысеў i ўстаў, заварушыўся

I то ўстае, то прысядае

I ногi ўперад выкiдае.

- Бадай ты спух! ото распуста!

А каб табе было, гад, пуста!

Няма нi сораму, нiчога...

Ды пашануйся ты хоць Бога.

Хоць бы граха ты пабаяўся!

Але Рыгор не сунiмаўся.

- Скачы, валяй i ты, Настуля!

Што ж? Калi гулi, брат, дык гулi!

Пан пойдзе ў рай, а мы з табою...

А мы - у букту з галавою!

- Пакiнь: нябожчык там, у доме!

Пайдзi праспiся на саломе!

I панi унь глядзiць! - Што панi?!

А я-то хто? пане-хурмане,

Дурное заткала ты! знаеш?

Чаму Рыгорам называеш?

Завi мяне... вяльможны пане!

- Няхай цябе зямля апране!

Ото брыда, ото завала:

Яшчэ каб панам называла!

Цi чулi людзi? Налiзаўся,

Як той сабака на разнiцы!..

- Но, но! бо пойдзеш без спаднiцы.

- Адстань! слатою навязаўся.

"На палiцы сланiна,

Панi пеўня смалiла,

А ў рандэльку стаiць лой,

Але не твой, не - не твой!"

А там, у доме, было гора:

Жывы i крэпкi яшчэ ўчора,

Сягоння быў ён нерухомы,

Глухi на ўсё, чужы жывому.

З засценку шляхта пасхадзiлась

I ў тым пакойчыку таўпiлась,

Дзе пан ляжаў у дамавiне.

- Няхай з святымi апачыне!

Ўздыхалi, хрышчучысь, старыя,

Схiлiўшы голавы сiвыя.

- Не кепскi пан быў! - гаварылi,

I цiха, стала адхадзiлi,

I доўга кучкамi стаялi.

Паны сюды з'язджацца сталi.

Ўсе леснiкi былi ўжо ў зборы,

У лепшым стражнiцкiм уборы:

У новых куртках са шнурамi,

А на грудзiнах са знакамi,

На шапках "R" было з каронай,

Каўнер стаячы i зялёны.

Яны па два, па тры стаялi

Каля паркана i чакалi,

Пакуль куды iх не паклiчуць,

Стаяць i пану рая жычуць,

Збавення вечнага жадаюць,

Гавораць цiхенька, ўздыхаюць.

Паслухаць збоку iх - здавалась,

Што ўсе яны пасiрацелi,

А што на сэрцы яны мелi,

То тое ў сэрцы i асталась.

Ды толькi мушу я прызнацца:

Як пачынала ўжо змяркацца

I пана з плачам пахавалi,

Ўсе леснiкi пiлi, гулялi,

А потым сталi барукацца.

Амброжык Кубел разгуляўся,

Са ўсiмi шчыра цалаваўся,

I кварту трэцюю ўжо ставiў,

I ўсёю выпiўкаю правiў.

- Браткi! Гуляйма! Калi свята,

Дык трэба выпiць хоць багата!

Крычаў Амброжык. - Сцеражыся!

Кiўнуў ён носам на Мiхася,

I чарка ёмка паднялася.

- Эй, цётка Хрума! ўраз з'явiся!

Вайшла i Хрума ў старым чэпку.

- Здарова, цётка! як ты крэпка?

- От! - кажа Хрума i смяецца,

Такою добраю здаецца,

Што наш Амброжык увесь тае

I Хруму маткай называе.

- Ах, пан Амброжык! нашто жарты?

- Галубка-мама! стаў дзве кварты!

Ўсе ажылi i разышлiся.

Такiя мовы палiлiся,

I пахвальба пайшла такая!

- Падаць мне Тэша! - Лось гукае.

Я разарву яго вантробы,

Бо свет гарыць з яго, хваробы!

Падайце: вырву яму вусы

За ўсе даносы, за падкусы!

Абрыцкi-Тэш быў-такi з нюхам,

Ад Хрумы зызнуў адным духам.

Быў позны час, як "цётку" Хруму

З вясёлым шоламам i ў тлуму

Лясная стража пакiдала.

Ў яе вачах зямля скакала

I месяца блiскучы крайчык

Па небе пстрыкаў, як той зайчык.

Счакаўшы трохi, разышлiся,

I песнi зараз паняслiся

То тут, то там i лес будзiлi,

Як бы ваўкi там галасiлi.

"Ой, пайду дадому,

Не скажу нiкому.

Ды зарэжу ката,

Бо наш кот - сiрата!"

Спяваў Амброжык за балотам,

А Пальчык сыпаў як бы шротам:

"Будзе мяне жонка бiць,

Няма каму баранiць!"

Мiхал спяваў баском спавагу,

Як бы каваў ён словы шлягай:

"Добра мера, хоць без грошай,

Абы празнiчак харошы!"

IX. НОВЫ ЛЯСНIЧЫ

Якраз на самым рассвiтаннi

Мiхал вярнуўся з пахавання;

Вайшоў у хату, распрануўся,

Зяхнуў i смачна пацягнуўся,

Бо цэлы дзень праталачыўся

I, ноч не спаўшы, утамiўся;

I цела соладка нейк ныла,

Ўсё адпачыць яго хiлiла,

I жонка тут не прыставала,

Пра сёе-тое распытала,

Ўздыхнула раз, другi па пану.

- Ну, спi, а я хiба ўжо ўстану.

I мацi стала адзявацца,

Каб за работу тую брацца;

Пайшла каровак падаiла

I бульбу свiнням перамыла.

Тым часам сонейка з-за лесу

Зняло цямраную завесу.

Праменнi, стрэлы залатыя,

Макушы лесу прабiваюць

I блескам-ззяннем высцiлаюць

Нябёсаў багны патайныя.

Ў чародах светаў незлiчоных,

Нерасчытаных, неадмкнёных,

Людскi наш лёс - былiнка поля,

Пылок нязначны - наша доля,

А нашы радасцi i слёзы,

Надзеi светлыя, пагрозы

I ўсё, чым жыцце нас вiтае,

Яно адзначнасцi не мае

У звязку гэтых светаў божых,

Таемных, страшных i прыгожых;

I жыцце пэўнаю ступою

Iдзе, не ведае спакою,

Людскiх пакутаў не адзначыць,

I страты iх яно не бачыць.

- Эй, хлопцы, хлопчыкi! Ўставайце!

Кароў на пашу выганяйце!

Даўно пара ўжо пасвiць статка!

Алеся, Ўладзю будзiць матка,

А хлопцы толькi ўзварухнулiсь

I на другi бок павярнулiсь.

Тут мацi трошкi пастаяла

I галавою пакiвала:

- Шкада будзiць - ох, сон салодкi!

Няхай паспяць яшчэ блазноткi.

Пагукваў дзядзька ўжо на полi

I ткаў сахою кросны-ролi,

Ды пырнiк так укаранiўся,

Што дзядзька з конiкам тамiўся,

I сошку часта ён спыняе

I пырнiк дзiкi вытрасае.

- Ну ж i балота! вось атрута,

То не работа мне - пакута: