Болеслав Прус - Стасевы прыгоды (на белорусском языке) Страница 7

"П'яная цi мёртвая? - падумаў урачыста выбрыты падарожнiк. - Халеру падхапiла цi хто-небудзь забiў?.. Ехаць далей цi вярнуцца?.."

Гледзячы з вышынi свайго сядзення на юдаль чалавечай роспачы, ён баяўся разбойнiкаў, халеры i судоў i ўжо за лейцы пацягнуў, каб павярнуць назад, ды тут яму згадалася Евангелле, дзесяты раздзел ад святога Лукаша, тое месца, што чытаецца на дванаццаты тыдзень пасля сёмухi, "Пра параненага i самарытанiна": "I падышоўшы, перавязаў раны яго, палiўшы iх алеем i вiном; i пасадзiўшы на асла свайго, прывёз у гатэль i там меў клопат аб iм".

Дзякуючы гэтаму ўспамiну брычка пакацiлася наперад, аднак вельмi паволi i асцярожна, аж да жанчыны. Потым брычка спынiлася, i самарытанiн, што сядзеў у ёй, выхiлiўшыся, злёгку штурхануў кавалiху канцом пугаўя.

- Гэй, вы! - гукнуў. - In nomine Patris et...*

* У iмя айца i... (лац.)

Шарачыха ўсхапiлася i, гледзячы шалёнымi вачыма ў паголены твар падарожнага, шапнула:

- Пан арганiст?..

- Ды я! - адказаў ён. - А што здарылася?

- Стась мой загiнуў!.. Ах, божачка!.. - заенчыла яна i абаперлася на край брычкi.

- Як жа гэта?.. Цыганы яго ўкралi?.. Божа моцны!..

Шарачыха сяк-так расказала, што здарылася.

- Ат! Пасмейся, панi, з гэтага! - закрычаў арганiст. - Гэта якраз нейкi шляхцiц ехаў... Божа моцны!.. Ну, а такiя дзяцей не крадуць. Сядай, панi, у брычку! Et cim spiritu Tuo...*

* I з духам тваiм... (лац.)

- А чаго?

- Як гэта - чаго? Божа моцны!.. Будзем шукаць хлопца, i амэн!..

- Ён ужо, можа...

- Што ўжо, можа? Панi думае, што ён нежывы? А каго ж я тады вучыць буду?.. Калi я павiнен вучыць яго, калi ён будзе мець, божа моцны, шэсць год, дык хлопчык анiяк не памрэ на другiм годзе... In saecula saeculorum...*

* Навекi вякоў... (лац.)

Арганiставы довады, а больш за ўсё яго лацiнская мова былi такiя непераможныя, што кавалiха моўчкi села ў брычку i пакорлiва памясцiлася на козлах, тварам да арганiста. Але верны, хоць i гарачы, слуга святога касцёла не мог згадзiцца з гэтым.

- Прашу вас вельмi... Божа моцны! - ускрыкнуў ён. - Вельмi прашу на сядзенне, а я на козлiкi пайду... Introibo ad altare Dei...*

* I наблiжуся да божага алтара... (лац.)

- Пане арганiст, ды што ж вы робiце?..

- Так!.. Быў бы я, божа моцны, чалавек зусiм без адукацыi, каб панi, жонка i дачка маiх сяброў, сядзела на козлах... Я кiрую канём, я сядаю на козлах... Sicum erat in principio...*

* Падобна да таго, як было спачатку... (лац.)

Шарачыха выканала загад арганiста, не асмельваючыся зiрнуць яму ў вочы. Гэта ж яна дзеля таго, каб дапячы яму, выбралася сёння ў дарогу!.. Але бог, якi дбае пра слуг сваiх, пераблытаў планы адпомсты i зрабiў так, што якраз арганiст i выбавiць яе з бяды.

- Ведаеце, панi Шаракова, што, - гаварыў высакародны апякун, - у мяне, божа моцны, ёсць iнтарэс ад ягомасця ксяндза да пана Лоскага, таго, што гмiнны суддзя, але раней я завязу паню ў мястэчка i там даведаемся ад жыдоў, якi мясцовы шляхцiц ездзiць у двухколцы з крытым верхам. Тады мы знойдзем Стасiка, тады забяром яго i я дастаўлю паню з дзiцем у млын. Indnlqentiam absolutionem ef remissionem paccatorum nosstrorum...*

* Дараванне, пазбаўленне i адпушчэнне грахоў нашых... (лац.)

Але Шарачыха ўжо не слухала яго праграмы, абвешчанай тонам пропаведзi, абапёршыся тварам на рукi, яна горка заплакала. Гэта яе супакоiла трохi.

Праз паўгадзiны брычка прыехала на рыначны пляц мястэчка - пад акампанемент палясквання пугай i многiх лацiнскiх слоў, якiмi шчадрэй чым заўсёды сыпаў усхваляваны арганiст.

* * *

Пан Лоскi - мужчына сярэднiх гадоў, сумленны i прыстойны; пры гэтым было ў яго шмат разважлiвасцi, нiштаваты маёнтак i ангельскiя бакi. Невялiкая лысiна сведчыла пра тое, што гэты добры грамадзянiн павiнен быў змоладу неаднойчы прабiваць сцяну галавой i наогул не весцi набожнага жыцця. Ды акалiчнасць такая не падрывала пашаны, якою ён карыстаўся ў суседзяў, а для жонкi ён быў, дзякуючы гэтаму, яшчэ даражэйшы, бо гэта прымешвала да iх шчаслiвага сямейнага жыцця трошачкi крыўды за мiнулае i страху за дзень заўтрашнi.

Калi яго выбралi гмiнным суддзёй, пан Лоскi спраўляўся з гэтым абавязкам так, што ўсе былi задаволены. Не хочучы адрываць людзей ад працы, ён заказаў сабе элегантную крытую двухколку на рысорах i ў суд за дзве мiлi ездзiў адзiн. I таму, калi ён вяртаўся з пасяджэнняў надта позна, панi яго мела звычай пытацца нехаця:

- У суседзяў спыняўся?

- О не! - адказваў ён. - Вяртаюся проста з канцылярыi.

- Ах! - гаварыла панi, у душы шкадуючы, што ў тую яго судовую канцылярыю з iм не ездзiць фурман або хоць якi хлапчук.

Мы не размiнёмся з праўдай, дадаўшы, што i суддзёвы знаёмыя, а найбольш дык дамы ў пэўнай меры падзялялi сумненнi панi Лоскай адносна бязгрэшных паводзiн яе мужа. Слава, аднойчы набытая, трывае вечна!

У той дзень, калi адбыўся вядомы нам выпадак на дарозе, пан Лоскi вяртаўся дадому каля другой гадзiны папаўднi. Спраў у судзе было сёння няшмат, дома чакалi яго суседзi, некалькi чалавек, вось ён i спяшаўся. У той момант, калi Шарачыха прычапiла вазок да двухколкi, ён раздумваў над працэсам памiж двума гаспадарамi за курыцу, пасля пачаў думаць, як будзе забаўляць гасцей, i ў галаву яму не прыйшло, што ён можа стаць нявiннай прычынай кавалiшынага гора i развесялiць сваiх гасцей.

Калi кончыўся лес, дарога ў суддзёў маёнтак збочыла з гасцiнца ўлева. Лоскi спакойна павярнуўся на яе i апынуўся ў чыстаполiцы. У адным месцы некалькi чалавек капала роў, i суддзя заўважыў, што людзi гэтыя з вялiкiм ажыўленнем паказваюць адзiн аднаму на яго двухколку.

Пасля ён сустрэў бабу з хлопчыкам, якiя спынiлiся на дарозе i так паразяўлялi раты, як быццам мелi намер праглынуць гнедага каня разам з брычкай. Такiя адзнакi ўвагi вельмi лесцiлi пану суддзi, якi з задавальненнем пераканаўся, што яго любiмы экiпаж пачынае звяртаць на сябе ўвагу.

Стась, спачатку захоплены хуткай яздой i падскокваннем вазка, засумаваў i заснуў, вiдаць, снючы Куртава свавольства i мамiны пацалункi. Неўзабаве двухколка, стукнуўшыся аб парожак варот, уз'ехала на дзядзiнец.

На верандзе пад стрэшкай, у кветках, панi суддзiха ў кампанii дам i мужчын чакала мужа. Суддзя заўважыў iх i, хочучы пад'ехаць з шыкам, вырашыў акружыць вялiкi газон. Падцягнуты ляйчынамi, конь пачаў падкiдаць угару прыгожую галаву i ў такт перабiраць нагамi. Суддзя, не хочучы быць горшым за яго, таксама напружыў ногi, прыгожа выпрастаўся з выглядам сапраўднага джэнтлымена.

I сапраўды, разлiк на эфект апраўдаўся. Калi ён, акружаючы газон, апынуўся насупраць веранды, уся кампанiя пачала пляскаць далоньмi, крычаць "брава!" i праяўляць усялякiя адзнакi задавальнення.

Лоскi яшчэ мацней падцягнуў ляйчыны, конь ускiнуў галаву яшчэ спрытней, двухколка i прычэплены да яе вазок з дзiцем кацiлiся яшчэ больш урачыста, а захопленыя гледачы аж вар'яцелi ад весялосцi. Ды гэта ўжо здзiвiла суддзю, тым больш тады, калi ён заўважыў, што нават яго стары слуга кусае губы, каб не зарагатаць.

- Брава! Брава!.. Вiншуем!.. Ха, ха, ха!.. - крычалi мужчыны.

Лоскi спусцiўся з брычкi i аслупянеў, убачыўшы, што дамы глядзяць на яго з двухсэнсавым выразам твараў, а жонка, светлая бландзiнка, сапраўдны анёл дабрынi, усмiхаецца неяк незразумела, з прыкметнымi слязiнамi ў вялiкiх, лагодных вачах.

- Завядзi каня ў канюшню! - сказаў слузе разгублены гаспадар.

- А з гэтым, пане, што будзем рабiць? - спытаўся стары франт, паказваючы сурвэткай на вазок.

Лоскi азiрнуўся i ледзь не самлеў, убачыўшы рэч, што мела вельмi мала агульнага з яго становiшчам мужа i абаронцы справядлiвасцi. Недарэчная справа яшчэ больш заблытвалася па той прычыне, што ў сям'i панства Лоскiх сваiх дзяцей не было.

- Вiншуем са знаходкай! - крычалi мужчыны.

- Зрабiце вы мяне хоць засядацелем! - крычаў васьмiдзесяцiгадовы былы палкоўнiк, стары халасцяк.

Дамы адразу ж абкружылi вазок, у якiм Стась прачнуўся i пачаў плакаць.

- Цудоўнае дзiця! - гаварыла адна.

- Якое далiкатнае!

- Вiдаць, з год ужо будзе, - дадала трэцяя.

- Дык жа суддзя якраз два гады працуе для агульнага дабра! - грымнуў палкоўнiк.

- Але ж, панове, гэта памылка!.. - апраўдваўся як не сваiм голасам няшчасны суддзя.

- У такiм адрасе не павiнна быць памылкi! - перапынiў яго непапраўны палкоўнiк. - Ды што тут гаварыць, хлопец прыгожы, як на малюначку!

Выкарыстаўшы сумятню, панi Лоская шмыганула ў пакой. Праз некалькi хвiлiн яна выйшла адтуль з дужа чырвонымi вачыма, але спакайнейшая, нiбы пагоджаная з лёсам. За ёю валюхалася старая, тоўстая ключнiца.

Калi суддзiха дрыготкiмi рукамi выняла Стася з вазка i аддала яго ключнiцы, бедны муж незвычайна пакорлiвым голасам спытаўся:

- Што ты з iм думаеш рабiць?

- Не аддам жа я яго парабкам... - адказала цiха жонка з адценнем дакору ў голасе.

Пачуўшы гэта, маладыя панi пачырванелi, старэйшыя пераглянулiся, нават мужчыны пасур'ёзнелi, а палкоўнiк сказаў:

- Ну, дарагая панi Лоская, жарты жартамi, а вы добра зробiце, калi накормiце хлопца, якi напэўна ж галодны. Само сабой, трэба будзе перадаць у прыход i войту, бо гэта ж вiдавочнае непаразуменне, а бацькi гэтага мальца павiнны быць недзе ў страшэнным непакоi.