Болеслав Прус - Стасевы прыгоды (на белорусском языке) Страница 8

А тым часам ключнiца, прыглядаючыся да малога, мармытала:

- Дальбожачка, наш пан, i ўсе крошкi пабраў!.. Наш пан быў такi самы, калi яму было адзiн год!.. Я ж памятаю: нос, вочы, нават радзiмка на шыi... Такi саменькi! Ну, гэта не мужыцкае дзiця...

Каб перапынiць прыкрую гамонку, суддзiха лёгка падштурхнула гаваркую кабецiну на ганак i загадала ёй дзiця накармiць i памыць. Госцi ўжо адышлi ад першага ўражання, i ўсе пачалi наракаць на верагодную няўважлiвасць нейкай нянькi, што прычапiла вазок да двухколкi, i спачуваць гору бацькоў. Суддзя падтакваў iм, намагаўся здагадацца, у якой вёсцы яму прычапiлi малога, а калi гутарка перайшла на iншую тэму i жонка супакоiлася, прынамсi, з выгляду, Лоскi пакiнуў гасцей на хвiлiнку, а сам пабег у гардэробную.

Там ключнiца, абагнаўшыся ад служанак, трымала хлопчыка на каленях i кармiла яго булкай з малаком. Стась еў, а сам неспакойна азiраўся па незнаёмым пакоi, нiбы шукаючы мацi. Калi суддзя ўвайшоў, хлопец, убачыўшы мужчыну, працягнуў рукi i кiнуўся раптам наперад, закрычаўшы пяшчотным голасам:

- Тата!.. Тата!..

- Голас крывi!.. Дальбожачка! - крыкнула ключнiца. - Ах, што за разумнае дзiця... Увесь, як пан.

Суддзя наблiзiўся да малога, уважлiва паглядзеў на яго, далiкатна дакрануўся да загарэлага тварыка, а потым, азiрнуўшыся направа i налева, пацалаваў Стася. Ключнiца амаль плакала ад замiлавання, а сам ён выйшаў у сенi.

У сэрцы яго прачыналася дзiўнае пачуццё. Ён быў расчулены, неспакойны, i, разам з тым, задаволены i горды. Стась падабаўся яму больш, чым якое-небудзь iншае дзiця.

На калiдоры ён сустрэў жонку, аднак не смеў зiрнуць ёй у вочы. Бачачы гэта, яна падала яму руку i цiха сказала:

- Я ўжо не злуюся.

Лоскi моцна прыцiснуў яе да грудзей i раптам выйшаў на ганак, баючыся, каб яна не заўважыла яго ўзрушэння.

* * *

Субота ў малых мястэчках бывае днём цiшынi i адпачынку. Па гэтай прычыне пан бурмiстр мястэчка X., панi бурмiстрыха i натарыус, iхнi прыяцель, папоўднi выйшлi на шпацыр.

Бурмiстр, чалавек малы i пукаты, iшоў спераду. Правую руку, у якой трымаў палачку, залажыў за плечы; левую, сагнутую ў локцi, нёс перад сабой такiм чынам, як касцельны дзед пад час iмшы нясе падносiк, збiраючы ў прыхаджанаў грошы на храм. Да таго ж ён увесь час усмiхаўся i прыплюшчваў вочы; людзi казалi, што ён робiць так, каб "не ведаць, адкуль падае", разумеецца, на тую працягнутую руку.

Крокаў некалькi ззаду iшоў натарыус, высокi, стараваты халасцяк, з паняй бурмiстрыхай пад ручку. Мы вельмi сумняваемся, каб такi спосаб праходжвацца здзiўляў каго-небудзь у мястэчку. Усе прывыклi да яго, не выключаючы самога бурмiстра, якi быў заўсёды задаволены i думаў толькi пра тое, каб "густа падала".

У гонар гэтай тройкi мясцовых славутасцей каля драўляных дамоў рыначнага пляца пазяхала, спраўляючы шабас, некалькi жыдоў, а там, дзе стаяла сапсаваная помпа, лена чухаўся сабака, сухарэбрыца якога выразна сведчыла пра мясцовы дабрабыт.

У той момант, калi бурмiстр, бурмiстрыха i натарыус падыходзiлi да канца рыначнага пляца, на iх ледзь не наляцела арганiстава брычка. Пан бурмiстр ажно ўбок адскочыў, а пан натарыус, вiдаць, ад хвалявання, паправiў свой каўнерык.

Якраз тады брычка спынiлася насупраць натарыуса.

- Ягомасць звар'яцеў, цi што, чаго так разагнаўся?.. - спытаўся натарыус.

- Laudetur Jesus Christus!* - адказаў арганiст, даткнуўшыся пугаўём да шапкi.

* Пахвалёны Езус Хрыстус! (лац.)

Бурмiстр заўважыў заплаканую Шарачыху, падышоў да брычкi i, як заўсёды, з усмешкай спытаўся:

- А чаго ж гэта? Няшчасце якое здарылася? Памёр нехта?.. Пажар?..

- Як непрытомны! - працягваў сваё натарыус. - Ледзь не пабiў мяне i Ю..., значыцца, панi бурмiстраву.

- Сыночак мой прапаў... Стасiчак мой! - закрычала кавалiха, зноў залiваючыся слязамi.

- Хто гэтая жанчына? - спыталася панi бурмiстрыха.

- Здаецца, што гэта будзе дачка млынара Ставiньскага, - растлумачыў натарыус.

- Ага... Ставiньшчанка, а цяпер кавалёва. Ой, памажыце мне знайсцi яго, паночкi мае залаценькiя! - гаварыла Шарачыха, трасучыся ў брычцы ад плачу.

- Хi, хi, хi! - засмяяўся бурмiстр. - Ёсць чаго плакаць!.. Ты ж такая маладая, дасць табе бог яшчэ з дзесяцёра!..

- Andre, soyer cinvenable!* - асекла яго панi бурмiстрыха, якая калiсьцi вучылася ў губернскiм iнстытуце.

* Анджэй, вядзiце сябе прыстойна! (франц.)

- Ой, ратуйце мяне, паночкi мае залаценькiя! - енчыла кавалiха i, перахiлiўшыся з брычкi, працягнула рукi, нiбы хацела абняць спачатку панi бурмiстрыху, а тады яе мужа.

Аднак панi бурмiстрыха, што закончыла iнстытут, з абурэннем адступiлася, а не менш абражаны муж яе закрычаў:

- Што за панiбрацтва, да лiха матары!.. Ты не ведаеш, хто я?..

- Ды ведаю, што вы - вяльможны бурмiстр. Памажыце мне знайсцi майго сыночка... Я ўжо i не ведаю, колькi яго не бачыла! Горачка маё, можа, дзе вывалiўся з вазка i нехта наедзе на яго!

- А мне што да гэтага? - спытаўся бурмiстр. - Iдзi сабе да стражнiка!.. Яна думае, што я буду за яе галапупцам бегаць!.. Ты чуў, натарыус?

Слова "галапупец" абразiла кавалiху. Вочы яе абсохлi, твар пачырванеў.

- А навошта ж вы бурмiстр? - закрычала яна. - Можа, не дзеля таго, каб бедным людзям дапамагаць у няшчасцi?.. Гэта мой Стасiк галапупец?.. I пан жа быў такi самы, а ён калi-небудзь, абы знайшоўся...

У гэтым месцы плач заглушыў яе словы.

- Нявопытная жанчына! - мармытаў арганiст, вiдаць, думаючы пра тое, што бурмiстр з працягнутай рукой iснуе не для таго, каб памагаць бедным людзям у няшчасцi.

Так цi iнакш, але ў вынiку злоснага выбуху кавалiхi становiшча стала б вельмi неспрыяльным, калi б не ўмяшаўся натарыус, у якога бывалi справы са Ставiньскiм. Ён спынiў сварку i папрасiў арганiста расказаць, што адбылося са Стасем.

Тым часам вакол брычкi, як быццам з-пад зямлi, вырас цэлы натоўп жыдоў, i арганiст, як прапаведнiк якi, растлумачыў усiм прысутным Стасеў выпадак. Калi ён ў канцы спытаўся ў прысутных узнёслым голасам, цi не ведае хто пана, у якога крытая рысорная двухколка, адзiн жыд закрычаў:

- Я ведаю! Гэта пан Лоскi, суддзя...

- Божа моцны! - усклiкнуў арганiст. - Дык я ж гэта да яго iнтэрас меў i немаведама чаго сюды заехаў!..

Кажучы гэта, ён павярнуў каня.

- Хутчэй, хутчэй жа, кумочак сардэчны! - гаварыла кавалiха, тузаючы арганiста за крысо доўгага сурдута.

На брычку абапёрся жыд i сказаў:

- Панi Шарачыха! Вы ж памятайце, што гэта я сказаў... Я заўтра ў кузню прыйду...

- А гэта што яшчэ за шахер-махер? - абурыўся арганiст. - Я i сам выдатна ведаў, што пан Лоскi ездзiць у суд крытаю двухколкай, на гнядым канi...

- Дык навошта вы пыталiся, калi самi ведалi? - закрычаў узлаваны жыд.

- Не хачу апраўдвацца перад кожным лахмеем! - адказаў ганарлiва арганiст, хочучы крануцца з месца.

- Едзьма ўжо, едзьма, - прасiлася Шарачыха.

- Ай, вай, якi вялiкi пан! - крычаў жыд, хапаючыся за лейцы. - Пан арганiст! Я пану штосьцi скажу!.. Можа, пан прыходзiў бы да мяне кожную нядзелю iграць на шарманцы?..

Натоўп вакол брычкi выбухнуў рогатам. Горды арганiст збялеў, удараны ў найбольш чулае месца свайго гонару, а ў вачах яго блiснула жаданне помсты. Ён узняўся на козлах i, выпрастаўшы сваю доўгую постаць, закрычаў магутным i ўрачыстым голасам:

- Лейбусь!.. Я хрышчу цябе... In nomine Patris...*

* У iмя айца... (лац.)

- Ай, вай!.. Нягоднiк! Свiное вуха!.. - закрычаў натоўп, разбягаючыся па рыначным пляцы.

У гэты момант арганiст сцебануў каня i брычка пакацiлася ў клубах пылу, пад рогат i лаянку натоўпу.

Ехалi спорнай рыссю хвiлiн з дзесятак. Шарачыха раз-поразу ўставала i, пахiстваючыся на дрыготкай брычцы, глядзела на дарогу.

- Пан арганiст!..

- А што?

- Гэта далёка?

- З мiльку будзе, хутка даедзем!

Конiк быў дужы i шустры, але ўжо i на яго гладкай поўсцi пачалi паказвацца плямы поту.

- Эй, малы! - падахвочваў яго арганiст.

Часамi пыл, што валокся за iмi, як хвост, параўноўваўся з брычкай, забягаў наперад i тры пары вачэй засыпваў дробным пяском. Тады конiк апускаў галаву памiж каленяў i пырхаў, арганiст працiраў вочы тоўстым рукавом, i толькi бедная мацi глядзела на дарогу, не прыкрываючы павекаў.

- Пан арганiст!..

Арганiст ведаў ужо, пра што яна, i адказваў, не чакаючы пытання:

- Вунь там, памiж дрэвамi!.. Бачыце?.. Хвiлiн за некалькi даедзем.

Павярнулi направа. Некалькi чалавек капалi ў полi роў. Вазок спынiўся.

- Эй, людзi! - гукнуў арганiст, махнуўшы аднаму з iх.

Чалавек палажыў лапату i пайшоў да брычкi. Шарачышына сэрца калацiлася, як малаты ў кузнi, як быццам вазок iмчаўся, хоць ён i стаяў.

- Пан вярнуўся дахаты? - спытаўся арганiст у чалавека, што падыходзiў.

- Ага!

- А вазка вы за ягонай двухколкай не бачылi?

- Ага, бачылi.

- I дзiця было там?

- Мусiць, было, бо нештачка ўсярэдзiне траслося.

- Шчыра дзякуем!

- Едзьце здаровы!.. Яно ваша?

- Не маё... гэтай панi! - адказаў арганiст, паказваючы пугаўём назад.

- Пан арганiст, - азвалася кавалiха.

- Чаго?

- Пусцiце мяне з брычкi... Я пехатой пайду, бо мне здаецца, што хутчэй зайду...

- Не балбачыце, панi, дарма... Эй, малы!